Plagiaat in de mode: waarom wordt er zoveel nagemaakt en mag dat zomaar?

Sommige catwalk ontwerpen van modeontwerpers en grote modehuizen dienen puur ter inspiratie, andere ontwerpen worden herkenbaar nagevolgd en weer anderen 1-op-1 nageaapt (zogenoemde “knock-offs” of “dupes”). Hoe zit dat nu? En kan dat kopiëren zomaar?

Inhoud

1. Wat werkt het na-apen in de modebranche in de hand? Hoe beschermd zijn modeontwerpen?
2. Plagiaat in de mode: hoe vaak worden catwalk designs en kleinere ontwerpers nagemaakt, en hoe zit dat precies?
3. Kunnen modeontwerpers zich wapenen tegen kopieergedrag? Hoe kunnen kleinere zelfstandigen en ontwerpers zich beschermen tegen diefstal/copycats?

1. Wat werkt het na-apen in de modebranche in de hand? Hoe beschermd zijn modeontwerpen?

In de modebranche brengen modebedrijven tegenwoordig zo’n vier keer per jaar of vaker nieuwe collecties uit. De sector is competitief: er wordt met trends en nieuwe ontwerpen gestreden om de aandacht (en natuurlijk ook het geld) van de consument.

Modemerken proberen dus geregeld, of zelfs continu, nieuwe stijlen en ontwerpen op de markt te brengen. En die inspiratie moet natuurlijk ergens vandaan komen.

Maar waar ligt juist de lijn tussen inspireren en kopiëren?

Bussé: “Het juridische principe is de vrijheid van handel en nijverheid. Ondernemingen zijn vrij om te creëren, te inspireren en zelfs na te maken. De wet kan enkel beperkingen opleggen aan deze vrijheid, bijvoorbeeld door het voorzien van (tijdelijke) exclusieve rechten, zoals intellectuele eigendomsrechten, of door het verbieden van bepaalde oneerlijke gedragingen.”

“De drempel voor auteursrechtelijke bescherming is bijzonder laag waardoor de meeste ontwerpen op de catwalk effectief auteursrechtelijke of ook modelrechtelijke bescherming genieten,” vertelt de IE-expert. “Toch wordt namaak in de hand gewerkt door het gebrek aan duidelijkheid, een voldoende grote beschermingsomvang en de financiële investering die nodig is voor het afdwingen van deze rechten.”

Toelichting

1. Duidelijkheid:
In Europa bestaat er geen register van auteursrechten. Ook het niet-geregistreerde modellenrecht (een recht dat specifiek voor de modesector in het leven is geroepen) wordt, zoals de naam het zelf zegt, niet geregistreerd. Elk ontwerp zal dus geval per geval moeten worden bekeken en beoordeeld op haar originaliteit (voor het auteursrecht) of de nieuwheid en eigen karakter (voor het modellenrecht). Deze beoordeling kan in sommige gevallen heel duidelijk en eenvoudig zijn, bijvoorbeeld voor bijzonder creatieve of totaal nieuwe creaties. In de meeste gevallen daarentegen is de grens minder duidelijk en gaat het over specifieke aspecten van de vormgeving of een originele combinatie van reeds bestaande elementen.

Daarnaast is ook de grens tussen “inspiratie” en “namaak” niet altijd even duidelijk. Dit hangt samen met de beschermingsomvang.

2. Beschermingsomvang:
In veel gevallen biedt het auteursrecht geen volledige bescherming voor mode-ontwerpen. Een t-shirt bestaat namelijk altijd uit twee mouwen, een halssnit en een body. Hier kan dan ook geen bescherming voor worden opgeëist. De specifieke vormgeving van deze elementen is daarentegen wel beschermbaar. Hoewel verschillen soms miniem zijn, kan de combinatie ervan visueel en esthetisch wel een volledig andere indruk geven. Daarnaast wordt kleding of bepaalde onderdelen van kleding in sommige landen als functioneel beschouwd waardoor de vorm en het ontwerp niet altijd een even sterke bescherming genieten als bijvoorbeeld literaire of muzikale werken.

3. Financiële investering:
Tot slot is ook de financiële investering een drempel om de rechten in een bepaald ontwerp te gaan afdwingen. Procedures voor de rechtbank kosten veel geld en gelet op hoe snel modetrends evolueren, is de financiële en tijdsinvestering niet altijd in verhouding met de waarde die kan worden behaald. Bovendien is de uitkomst nooit gegarandeerd. Bij gebrek aan harde hand of voldoende afschrikkingsmechanisme, leggen sommige fast fashion-ketens de intellectuele eigendomsrechten dan ook gewoon naast zich neer.

2. Plagiaat in de mode: hoe vaak worden catwalk designs en kleinere ontwerpers nagemaakt, en hoe zit dat precies?

Er zijn talloze voorbeelden. Zo maakte Forever21 volgens Gucci inbreuk op haar merkrechten door kleding te verkopen waarop kenmerkende streepmerken van het Italiaanse modehuis werden aangebracht. “Of het witte jumpsuit van Balmain dat door Nasty Gal in een goedkopere versie op de markt werd gebracht of de minimalistische stukken van Yeezy die als quasi-identieke stukken in identieke kleuren in de winkels van Zara lagen,” vult Bussé aan.

Recent nog werd Mango door het Parijse hof van beroep veroordeeld tot een schadevergoeding van 2 miljoen euro voor de systemische namaak van ontwerpen van Céline, vervolgt Bussé. “De rechter baseerde zich niet op het auteursrecht, het modellenrecht of het merkenrecht maar wel op de oneerlijkheid van de marktpraktijken en het parasitisme van Mango dat keer op keer resulteerde in verschillende producten die duidelijk en sterk “geïnspireerd” waren op ontwerpen van Céline.”

Ook worden kleinere ontwerpers meer en meer gekopieerd, meldt de Brusselse advocaat. “Gelet op de beperkte middelen van deze kleinere ontwerpers resulteren deze praktijken niet altijd in een juridisch geschil. Vaak leidt dit wel tot discussies in de media over plagiaat en ethiek in de mode-industrie of een oproep tot strengere regelgeving en handhaving van auteursrechten in de mode-industrie.”

De Nederlandse ontwerper Toos Franken bijvoorbeeld, klaagde Zara jaren geleden aan wegens het kopiëren van een van haar ontwerpen. “Enkele andere bekende zaken zijn die van de Griekse modeontwerper Mary Katrantzou tegen discounter Primark in 2012, de Schotse Mati Ventrillon in 2015 voor zijn trui-ontwerp in een collectie van Gucci, Walter Van Beirendonck tegen Virgil Abloh (Louis Vuitton) in 2020 voor enkele jassen die hij in 2016 maakte, en Jurgi Persoons tegen Haider Ackermann voor Jean Paul Gaultier nog in februari 2023,” somt Busse op. “En een hele recente: enkele maanden geleden nog bracht de Zweedse modeketen H&M een doorsteek/dupe van de kenmerkende petten van kinderkledingmerk Caroline Bosmans op de markt voor een spotprijsje.”

“Het illustreert de uitdagingen waarmee ontwerpers en merken worden geconfronteerd bij het beschermen van hun creatieve inspanningen tegen namaak”, benadrukt Bussé.

3. Kunnen modeontwerpers zich wapenen tegen kopieergedrag?

“Op deze vraag kan moeilijk een zwart-op-wit antwoord worden gegeven,” vertelt Bussé. “De modesector is immers bijzonder competitief en er zijn heel wat grote ondernemingen met disproportioneel veel middelen in vergelijking met kleinere ontwerpers. Bovendien is het niet altijd eenvoudig om de beschermingsomvang van een bepaald intellectueel eigendomsrecht objectief af te bakenen ten aanzien van eerdere ontwerpen en (seizoens)trends. In combinatie met de hoge kosten en inspanningen die veelal met rechtszaken gepaard gaan, spreekt het voor zich dat er geen enkele strategie een garantie biedt tegen kopieergedrag.”

Verdedigingsstrategieën tegen kopieergedrag in de modeindustrie

Om een ontwerp beter te beschermen tegen namaken of kopiëren, zijn er wel enkele maatregelen die modeontwerpers kunnen nemen. De Brusselse advocaat tipt:

1) Documenteer het ontwerpproces, inclusief de creatieve keuzes die werden gemaakt, de persoon die het stuk heeft ontworpen, de datum waarop het stuk werd ontworpen, de aspecten van het ontwerp die oorspronkelijk zijn en vrije en creatieve keuzes behelzen in vergelijking met hetgeen wat tot dan toe op de markt wordt aangetroffen. Deze documentatie zal noodzakelijk zijn om aan de eigen bewijslast te voldoen wanneer actie wordt ondernomen tegen de namaak van het stuk.

2) Ontwikkel een registratie strategie: zorg ervoor dat je registreert wat je kan registreren en wat nuttig en efficiënt is om te registreren.

• Zo spreekt het voor zich dat de merknaam en/of het logo als merk wordt geregistreerd.
• Daarnaast kan ook een aantal andere, kenmerkende onderdelen van het stuk of de volledige lijn worden geregistreerd als merk, bijvoorbeeld een patroon, lijnenspel, kleurencombinatie, vormgeving of de specifieke positie van een bepaald onderdeel.
• Zo spreekt het voor zich dat de merknaam en/of het logo als merk wordt geregistreerd.
• Verder moet worden overwogen of je beroep kan doen op het niet-geregistreerd modellenrecht, voor zover je ontwerp nieuw is en eigen karakter heeft. Ook hiervoor moet de ontwerp- én publicatiedatum goed worden bijgehouden.
• Tot slot kan het voor bepaalde stuks of onderdelen van stuks interessant zijn om een effectieve modelleninschrijving te overwegen. Dergelijke inschrijving is niet duur of complex en kan een bijkomende bescherming bieden voor elementen van een ontwerp die nieuw zijn en een eigen karakter hebben.

In het algemeen is het natuurlijk alleen nuttig om tot registratie over te gaan indien de kost in verhouding staat tot de waarde van de bescherming én als je van plan bent de registratie af te dwingen t.a.v. derden wanneer deze jouw rechten met voeten treden.

3) De aanhouder wint: indien je in geval van namaak weinig gehoor krijgt bij het inbreukmakende modebedrijf, is de volgende stap een formele ingebrekestelling en daarna het aanspannen van een rechtszaak om gehoor te krijgen en een vergoeding voor de gepleegde inbreuken. Dergelijke zaken zijn veelal kostbaar en kunnen tijd in beslag nemen. Daarom is het belangrijk om met een goede raadsman in zee te gaan en jouw verwachtingen en bezorgdheden duidelijk kenbaar te maken.

Tot slot

Volgens Bussé is het raadzaam realistische verwachtingen te koesteren. “De bescherming tegen namaak wordt steeds moeilijker in deze geglobaliseerde wereld. Auteursrechten zijn veelal nationale rechten en ook andere intellectuele eigendomsrechten zijn niet in ieder land hetzelfde. Bovendien is het ondernemen van actie in het buitenland vaak extra ingewikkeld en financieel minder interessant. Chinese giganten zoals Shein en Temu schrikken er daarom niet voor terug om zich te ‘inspireren’ op originele ontwerpen of deze zelfs geheel na te maken.”

Bronnen:
- Input van Judith Bussé, een Brusselse advocaat gespecialiseerd in Intellectueel Eigendomsrecht en zaakvoerder van PIVOT law. Zij heeft bijna tien jaar werkervaring en staat zowel grotere als kleinere ontwerpers bij met hun vragen over intellectueel eigendomsrecht of problemen met namaak.
- Het FashionUnited archief (veelal gelinkt in de artikeltekst).