Mode als kunst ? Het auteursrecht versus het modellenrecht voor de bescherming van modecreaties

“The joy of dressing is an art”, zei John Galliano ooit. Mode kan inderdaad een vorm van kunst zijn, waarbij ontwerpers op een creatieve wijze hun eigen persoonlijke ideeën, visies en percepties tot uitdrukking kunnen brengen in een kledingstuk. Anderzijds komt ook het meer “industriële” modellenrecht in aanmerking voor de bescherming van het uiterlijk van een gebruiksvoorwerp.

Enkele maanden geleden, werden de verschillende intellectuele eigendomsrechten die in aanmerking komen voor de bescherming van modecreaties onder de loep genomen. Deze maand: het auteursrecht en het modellenrecht, de verschillen tussen beide, hun voor- en nadelen en enkele concrete tips bij de bescherming van modecreaties tegen namaak.

Juridische tips en tricks van de maand: Het auteursrecht versus het modellenrecht

Wanneer men modecreaties wil gaan beschermen tegen namaak, biedt het intellectuele eigendomsrecht tal van opties. Naast het merkenrecht voor de bescherming van de naam, het logo, maar ook een bepaalde vormgeving, kleur, patroon en andere tekens die de commerciële herkomst kunnen onderscheiden, komen ook het auteursrecht en het tekening- en modellenrecht in aanmerking. Beiden verlenen immers bescherming aan de uiterlijke vormgeving van creaties en producten.

Auteursrecht

Meer concreet biedt het auteursrecht bescherming voor de concrete en originele vorm (uitdrukkingswijze) van een creatie. Als ‘creaties’ komen allerlei soorten producten en concrete vormgevingen in aanmerking, waaronder bijvoorbeeld schoenen, tassen, een paraplu, een brilmontuur, kinderkledij, t-shirts, de bedrukking of ornamentatie op modeartikelen, etcetera. Ideeën, gedachten of concepten worden door geen enkel intellectueel eigendomsrecht beschermd. Zo ook kan het auteursrecht geen bescherming bieden voor een bepaalde stijl of trend. In de praktijk is de grens tussen een beschermde “creatie” en een niet-beschermde “stijl” of “trend” niet steeds gemakkelijk te trekken.

Een auteursrecht moet niet worden geregistreerd en is automatisch, vanaf de datum van creatie beschermd tot zeventig jaar na het overlijden van de auteur. Uiteraard is het wel van belang dat de auteur bewijzen bijhoudt van het creatieproces en zijn/haar intellectuele inspanning en de datum waarop deze heeft plaatsgevonden.

Hieronder tonen we enkele voorbeelden van modecreaties die beschermd werden geacht onder het Belgische auteursrecht en andere die niet beschermd werden geacht omdat ze slechts een uitdrukking van een bepaalde modetrend werden geacht:

Het tekeningen- en modellenrecht

Het tekeningen- en modellenrecht verleent eveneens bescherming voor het (visuele) uiterlijk van een “voortbrengsel” (of gemakkelijker gezegd “een product”) of een deel daarvan. Het gaat met andere woorden over twee- of driedimensionale voorwerpen waarvan het uiterlijk, afgeleid uit de lijnen, omtrek, kleuren, vorm, textuur en materialen, kan worden beschermd voor zover dit nieuw en voldoende eigen karakter heeft.

Anders dan het auteursrecht kan het tekeningen- en modellenrecht wel worden geregistreerd (bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom bijvoorbeeld, of bij het Bureau voor Intellectuele Eigendom van de Europese Unie). Indien men ervoor kiest om de creatie niet in te schrijven, moeten er geen formaliteiten worden vervuld en kan men gedurende drie jaar bescherming genieten als “niet-ingeschreven Gemeenschapmodel.” Van belang is dan wel om goed bij te houden vanaf wanneer een bepaald product op de markt werd gebracht.

Anderzijds kan men er ook voor kiezen om het model toch te registreren bij één van de IE-bureaus. Deze registratie is echter een pure formaliteit zonder dat het Bureau in detail de geldigheid van het aangevraagde model zal onderzoeken. Voordeel van deze registratie is dat men een “bewijs” heeft van eigendom op een bepaald product, wat tot minder discussies aanleiding geeft in eventuele procedures. Bovendien kan een ingeschreven model tot twintig jaar bescherming genieten.

Enkele voorbeelden van modecreaties in de (Belgische) rechtspraak:

Mode als kunst of als gebruiksvoorwerp ?

Zowel het auteursrecht als het modellenrecht zijn met andere woorden uitermate geschikt voor de bescherming van modecreaties. Een bijkomend voordeel van het auteursrecht is dat de verkrijging van auteursrechtelijke bescherming geen investering noch administratie vereist. Een geregistreerd modellenrecht vergt anderzijds wel een zekere investering maar vormt in ruil daarvoor een juridische basis en bewijsmiddel, dat wordt geacht geldig te zijn, voor het afdwingen, in licentie geven of het gebruik als marketingtool van dit intellectuele eigendomsrecht. Het geregistreerd modellenrecht is daarom het middel bij uitstek om nieuwe, succesvolle en karakteristieke vormgevingen of eigenschappen die in meerdere producten voorkomen, te beschermen.

Deze beschermingsvormen worden overigens vaak gecombineerd, zoals bijvoorbeeld het geval was in een zaak voor het Brusselse Hof van Beroep waarbij een trui en een jurk van Nill’s fashion door het merk Sarah Pacini (van Sadlers & Sadlers) van namaak werd beschuldigd.*1 Zowel het auteursrecht als het niet-ingeschreven modellenrecht werd hierbij door Sadlers & Sadlers succesvol ingeroepen. Het feit dat Nill’s Fashion een verschillende materiaalkeuze had gemaakt voor de uitvoering van de jurk betrof een onbelangrijk detail en was onvoldoende om een ander besluit te rechtvaardigen.

Dit artikel is geschreven door Judith Bussé, advocaat bij de balie Brussel (Crowell & Moring). Crowell & Moring LLP is een internationaal advocatenkantoor dat cliënten in de mode industrie bijstaat en vertegenwoordigt in verschillende rechtsdomeinen, waaronder intellectuele eigendom. Op regelmatige basis adviseren wij cliënten over de valorising en exploitatie van intellectuele eigendomsrechten en ondersteunen wij hen bij het registreren en handhaven van merken, modellen, auteursrechten.

1. Hof van beroep Brussel 21 juni 2016; Rechtbank van Koophandel Brussel 25 maart 2013, Sadlers & Sadlers tegen Nill's Fashion.

Homepagefoto: Godisable Jacob via Pexels.

Tabellen en beeld Crowell & Moring.