Het huiselijk geluk van Belgische ontwerpers en kunstenaar Rik Wouters

In ‘Rik Wouters & het huiselijk utopia’ zoeken het MoMu Antwerpen en het KMSKA de geborgenheid en intimiteit op van schilder Rik Wouters, hedendaagse kunstenaars en Belgische modeontwerpers. Geluk zit in de kleine dingen, en die kleine dingen maken van deze tentoonstelling een eindeloze bron van gelukzaligheid.

“Het is simpel, maar het is toch zalig,” vertelt KMSKA-curator Herwig Todts over het oeuvre van Rik Wouters. Naar aanleiding van het 100-jarig overlijden van Wouters, brengt de expositie meer dan zestig werken van de schilder uit de KMSKA-collectie samen met installaties van onder meer BLESS en het duo Atelier E.B. (artieste Lucy McKenzie en ontwerpster Beca Lipscombe) en silhouetten van Belgische ontwerpers als Dirk Van Saene, Walter Van Beirendonck, Dries Van Noten, Bruno Pieters, Christian Wijnants, Jan-Jan Van Essche en Veronique Branquinho. Zoals kunst wordt gebruikt in de mode, wordt mode ook gebruikt in de kunst. Maar wat deze kunstenaars en modeontwerpers dieper gemeenschappelijk hebben is de utopische zoektocht naar de essentie van het ‘goede leven’: wat heeft een mens nodig om gelukkig te zijn?

Wouters’ liefde voor zijn vrouw Nel vormt het uitgangspunt van deze tentoonstelling. “De combinatie van eenvoudige dagelijkse taferelen van Nel en het feestelijk spel van licht en kleur typeert Wouters,” zegt Todts. Nel was niet zijn femme fatale of femme fragile, maar wel zijn muze in de precieze betekenis van het woord: haar levensvreugde inspireerde hem tot vele doeken en sculpturen. Het laatste monumentale beeldhouwerk van Rik Wouters die de expositie opent toont de Huiselijke zorgen van Nel. Met gekruiste armen, het hoofd lichtjes voorovergebogen en nadenkend, voel je de geborgenheid tussen de kunstenaar en zijn vrouw.

Dagelijkse intieme rituelen

Net zoals Rik Wouters kiezen hedendaagse modeontwerpers ook voor een oase van rust in een eigen atelier en werken ze met pure materialen en ambachtelijke technieken, als reactie op de fast fashion cultuur van de modewereld. Niet alleen ontwerpers krijgen het gevoel van geborgenheid in hun ateliers, maar ook de gewone mens ervaart in zijn dagelijkse rituelen momenten van intimiteit, waar de expo goed op inspeelt met verschillende ruimtes van dagelijkse gewoontes.

In ‘Tienerdromen’ toont het kunstenaarsduo Atelier E.B. de huiselijke utopia van een tiener met zijn persoonlijke spullen en posters van helden aan de muur waaronder die van Rik Wouters. ‘Intimiteit’ speelt ook een belangrijke rol in het ritueel van het dagelijks wassen. Tekeningen van Nel die zich omkleedt of haar toilet zijn tentoongesteld naast 19E eeuwse negligés en ochtendjaponnen uit de MoMu-collectie en japonnen van Haider Ackermann die Nel tegenwoordig zou dragen als een soort van comfortabele en tegelijkertijd luxueuze look. Opvallend is de haarborstel van het iconische ontwerpersduo BLESS met lange golvende haren.

Eenvoudig, maar tegelijkertijd ook grappig en eng omdat het iets banaal is. ‘Aan tafel’ gaan onder het toeziend oog van de ‘Oestereetster’ (1882) van James Ensor geeft het dagelijkse leven voeding aan de genreschilderkunst van Ensor en Wouters met een hulde aan een zorgeloos en welvarend bestaan. “Modeontwerpers versterken de narrativiteit van al dat ‘realisme’. Bernhard Willhelm met gehaakte accessoires van Duitse gerechten, Dirk Van Saene met het gebruik van tafelkleedstof en keukenhanddoeken in zijn silhouetten. Het is een combinatie van Franse chic met huishoudelijk Vlaams materialisme,” haalt MoMu-curator Karen Van Godtsenhoven aan.

Wouters wordt zelf ook vaak gezien als een kinderlijke schilder die met een onschuldige blik naar de wereld kijkt door het positieve in zijn werk te belichten. Een van zijn meest spraakmakende beeldhouwwerken is De kwijlende baby die wordt vergezeld door kinderpoppen gekleed met Walter Van Beirendoncks fantasierijke collecties voor JBC, ZululPaPUWA, en de levendige kinderkleding van Anne Kurris. De ruimte ‘opvoeding’ geeft weer dat kinderen en hun dagelijkse bezigheden een nimmer opdrogende inspiratiebron is voor kunstenaars van allerlei pluimage.

Met een blik naar binnen en buiten

Dat het vanzelfsprekende van doodgewone dagelijkse bezigheden een bron is van Rik Wouters zijn creatieve stimulans is merkbaar door heel zijn oeuvre. Wederkerende onderwerpen geven zijn kunst dan ook iets vertrouwelijks, net zoals modeontwerpers herkenbare collecties realiseren die hun levens- en werkfilosofie verdedigt, wat de expositie duidelijk benadrukt. In de tentoonstelling brengt Christian Wijnants een ode aan de rood-wit gestreepte jurk van Nel. Wijnants’ silhouetten met een handgeschilderd strepenmotief vallen dan ook niet uit toon naast Wouters’ De Lezende vrouw (groen boek).

Wie zelf aan de slag wil kan de rood-wit gestreepte jurk die Christian Wijnants naar het voorbeeld van Nels jurk heeft ontworpen voor La Maison Victoir zelf in elkaar steken. Dat Nels jurk meerdere malen opduikt in Rik Wouters’ schilderijen is niet vervelend. Vanwege hun bescheiden financiële situatie bezat Nel maar enkele geklede jurken, die ze met zorg in felle kleuren liet maken om haar man te inspireren. De strepen vormden een vast gegeven in hun interieur. In de mode uit hun tijd waren er verschillende Europese kunststromingen zoals Arts and Crafts, Wiener Werkstätte en Liberty, waarbij intereiur en kleding één geheel vormden. In ‘Binnenskamers’ zien we dan ook waarom het niet vreemd is dat modeontwerpers inspiratie zoeken in hun eigen interieur zoals Walter Van Beirendonck in zijn Home Sweet Home lente-zomercollectie (2014) met gebruik van motieven, schilderijen en tapijten uit zijn eigen interieur.

Ook buitenshuis zocht Rik Wouters inspiratie op aan de rand van het Zoniënwoud (Bosvoorde) waar hij samen met Nel woonde. Dat huiselijk en buitenhuiselijk geluk nauw verweven zijn met elkaar komt naar voren met de prachtig handgeschilderde jurk met bloemen van Dirk Van Saene en de schilderijen van de Antwerpse schilder Ben Sledsens. De passie voor de natuur deelt hij met zijn vriendin Charlotte De Geyter Pittoors, die wordt afgebeeld op één van de doeken. De Geyter Pittoors won dit jaar nog de MoMu-award voor beste afstudeercollectie aan de Antwerpse Modeacademie.

Dirk Van Saene’s utopia

Indrukwekkend is ook de installatie van Dirk Van Saene in de wow-ruimte met een overzicht van zijn carrière aan de hand van vijftien silhouetten. Als docent aan de Antwerpse Modeacademie en één van de Antwerpse Zes heeft Van Saene zich nooit laten leiden door het moordende ritme van de modewereld. Geluk zit hem in de zoektocht naar zijn eigen ritme qua collecties, shows en seizoenen.

“Het zijn vijftien silhouetten die zijn verscheidenheid als modeontwerper aantonen met onder meer trival motieven en maskers, het geborduurde gezicht van hoofdpersonage Edie Bouvier Beale uit de documentaire Grey Gardens (1975), strikken, borduursels en trompe-l’oeil motieven. Hoogtepunt in deze ruimte is het handgetufte tapijt dat Van Saene heeft ontworpen met de Belgische firma Limited Edition te Moeskroen. Het is gebaseerd op elementen uit zijn dagelijkse leven: de katten van de buren, de vogels en planten in de tuin; net als bij Wouters is de inspiratie zeer persoonlijk,” zegt Karen Van Godtsenhoven. In de tentoonstelling krijgen we ook een andere kant te zien van Dirk Van Saene met een kleine expositie van zijn recent keramiekwerk, om aan te tonen dat hij ook geluk vindt in een andere kunstdiscipline.

Duurzame mode

In de laatste ruimtes van het museum komen ook andere Belgische modeontwerpers aan bod die hun eigen inzicht geven in de modewereld van vandaag de dag. De stukken van Jan-Jan Van Essche worden geperfectioneerd over de jaren en blijven deel uitmaken van het losse, nonchalante en artistieke silhouet. Het zou dagelijkse kleding van Rik Wouters kunnen zijn.

Geluk hoeft niet onschuldig, vertrouwd of lieflijk te zijn. De haunted woman die Veronique Branquinho neerzet in haar collecties wekt enerzijds zowel fascinatie als angst op, haar oog voor handgemaakte technieken zoals macramé en breiwerk versterken dan weer anderzijds het vertrouwen in gekende technieken.

Spraakmakend is ook het laatste schilderij Herfst met Nel die van buiten naar binnen kijkt met op de achtergrond een herfstig Bosvoorde, waar Rik Wouters en Nel genoten van gezonde buitenlucht en eenvoudige picknicks. Het utopische ideaal van een betere, tragere toekomst wordt in de modewereld van vandaag belichaamd door Bruno Pieters met zijn 100 procent transparante en ethische label ‘Honest By’. “Pieters stimuleert talent om na te denken over open source mode die transparant en maakbaar is, dit in tegenstelling tot de grote modehuizen met hun patenten en licenties,” verduidelijkt Karen Van Godtsenhoven.

Dat hij nieuw talent opneemt in zijn ‘huiselijk utopia’ zien we met de muurschildering van Marie-Sophie Beinke, afgestudeerd aan de Antwerpse Modeacademie in 2015 en winnares van de Bruno Pieters Future Fashion Designer Scholarship Awards, die vanuit haar eigen utopia haar muurschildering laat doorlopen in de Honest By silhouetten. Ook de veganistische schoenen van Mats Rombaut met biologische afbreekbare 3D geprinte accessoires van Comme des Machines tonen zijn duurzaam geluk.

Dat we het dagelijkse leven niet te serieus mogen nemen, beklemtoont het BLESS duo met hun laatste installatie in de expositie: een zetel die uit elkaar valt wanneer je erin gaat zitten om aan te tonen hoe bevrijdend het kan zijn om fysieke inspanning te integreren in dagdagelijkse gewoontes. Kwestie dat het dagelijkse leven geen sleur wordt.

‘Rik Wouters & het huiselijk utopia’ bewijst dat de grens tussen mode, design en kunst niet duidelijk te trekken is en dezelfde inspiratiebronnen kunnen leiden tot verschillende uitkomsten, maar wel met hetzelfde gedachtegoed in het achterhoofd: huiselijk geluk zit in de dagdagelijkse gewoontes van Rik Wouters, hedendaagse kunstenaars en modeontwerpers.

‘Rik Wouters & het huiselijk utopia’ is een samenwerking tussen het MoMu – ModeMuseum Provincie Antwerpen en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen en loopt van 17 september tot 26 februari in het MoMu Antwerpen.

Beelden: MoMu Facebook, Monica Ho, Stany Dederen