3D-printing in de mode: de rol van het auteursrecht

Brussel - In deze tijden van nieuwe technologieën en digitale evoluties kan men niet meer over de 3D-printing technologie heen kijken. Zowel grote als kleinere ondernemingen houden zich bezig met het ontwerpen van innovatieve producten, onderdelen en vormgevingen die op basis van een softwarebestand (een “computer aided design” of CAD-file) als driedimensionaal object uit de printer komen gerold. Ook in de mode-industrie. Zowel met het oog op duurzaamheid, als voor bijzonder exclusieve of futuristische ontwerpen, en voor speciaal ontworpen (ecologische) stoffen, soms met ingebouwde elektronische functies (zoals ingebouwd led-lichten of “wearables”) vindt de 3D-printing technologie zijn weg naar de kleerkast. Daarnaast is het ook een interessante bron voor aangepaste of gepersonaliseerde ontwerpen die ter plaatse (“in store”) kunnen worden geprint. Het is dan ook geen geheim dat een heel aantal grote schoenenfabrikanten, waaronder Adidas, Nike en New Balance, maar ook ontwerpers, zoals Iris van Herpen, en kleinere modemerken experimenteren met deze nieuwe technologie.

Naast 3D-printers komen er ook meer en meer zogeheten “3D-scanners” op de markt. Deze scanners lezen een driedimensioneel voorwerp in en maken er vervolgens een blueprint of CAD-file van. Zeker wanneer 3D-scanners en -printers worden gecombineerd, wordt de stap naar de massale reproductie van eender welk voorwerp of creatie steeds kleiner. Dankzij meer en meer performante toestellen en software is het potentieel van deze nieuwe technologie gigantisch. Op verschillende websites online (waaronder Thingiverse en Shapeways) bestaan er reeds communities waarbij mensen designs kunnen uploaden en downloaden om thuis te printen. De Nederlandse onderneming Concr3de stelt zelfs voor om 3D-printing technologie te gebruiken om de Notre Dame te herbouwen.

Voor veel ontwerpers ligt het succes van de 3D-printing technologie in de kruisbestuiving tussen technologie en design en is het zelfs een bijkomende inspiratiebron. Echter, ook aan de andere kant van het spectrum kan deze technologie worden gebruikt (of misbruikt) om op steeds eenvoudigere wijze creatieve ontwerpen te gaan namaken. Zowel het octrooirecht (op de technologie van de 3D-printer), als het modellenrecht (op de vormgeving van het geprinte of nagemaakte object), het auteursrecht (op de creatieve uitdrukkingsvorm) en de bedrijfsgeheimen kunnen een belangrijke rol spelen in het juridische kader voor 3D-printing. Deze bijdrage bekijkt concreet hoe het auteursrecht een rol speelt in 3D-printing. In een volgende bijdrage wordt ook de rol van andere IE-rechten besproken.

De toepassing van het auteursrecht op 3D-printing

Het auteursrecht biedt bescherming voor alle originele en creatieve uitdrukkingen van de persoonlijke stempel en de intellectuele inspanning van een auteur. Deze uitdrukking moet wel gelegen zijn in een specifieke uitdrukkingsvorm aangezien het auteursrecht geen bescherming kan bieden voor ideeën of concepten. Wanneer we deze principes toepassen op 3D-printing, moet een onderscheid worden gemaakt tussen het auteursrecht op de vormgeving van het object zelf en de auteursrechten in de software of het CAD-bestand.

-Auteursrechten in de vormgeving van het object zelf

Zoals al aangegeven in onze eerste bijdrage, kan een mode-artikel worden beschermd op basis van het auteursrecht indien het een creatieve uitdrukking vormt van de persoonlijke stempel van de ontwerper. Zo kan de vormgeving van een stof (met een bijzondere 3D-geprinte gaasstructuur zoals die van Danit Peleg bijvoorbeeld), het ontwerp van een kledingstuk (zoals de Burberry-trenchcoat), schoenen (zoals de Studio Bitonti’s 3D geprinte schoenen), of ook decoratieve elementen en prints (zoals de opdruk van een Hermès-sjaaltje) maar ook de vorm van handtassen, accessoires en juwelen worden beschermd door het auteursrecht.

Indien de auteursrechtelijke bescherming van een bepaald werk in de mode-industrie vaststaat, zal deze specifieke uitdrukkingsvorm tegen namaak worden beschermd voor een periode van 70 jaar na de dood van de ontwerper. Hiertoe is het uiteraard belangrijk dat de datum van creatie en de auteur van het werk vaststaan. Om als mode-onderneming aanspraak te kunnen maken op auteursrechtelijke bescherming, moet bovendien ook een duidelijke en schriftelijke overdracht worden overeengekomen met de auteur.

-Auteursrechten in de software

Naast de auteursrechten in de vormgeving van het object, is het ook mogelijk om auteursrechtelijke bescherming te verkrijgen in de software of de CAD-file zelf. Een computerprogramma of –bestand geniet auteursrechtelijke bescherming indien het “oorspronkelijk” is en dus een eigen intellectuele schepping van de auteur uitmaakt en het resultaat is van zijn of haar persoonlijke intellectuele inspanning. Enkel de specifieke uitdrukkingswijze van het bestand wordt beschermd (en dus niet het idee, het concept, laat staan het product dat als gevolg van het bestand tot stand wordt gebracht). Zodra een derde partij bepaalde (wezenlijke) wijzigingen aanbrengt aan het bestand, en los van de gevolgen die dergelijke wijziging al dan niet teweegbrengt in het finaal geprinte voorwerp, vervalt de auteursrechtelijke bescherming voor de software.

-Bescherming tegen inbreuken?

Met de komst van de 3D-printing technologie wordt bestrijding van namaak bemoeilijkt. Niet alleen zal het gemakkelijker worden bepaalde objecten te gaan namaken, de mogelijke namakers zijn eveneens meer gefragmenteerd. Iedereen met de juiste 3D-scanner, de gepaste materialen en een thuisprinter zou een mogelijke namaker kunnen zijn. Bovendien volstaat het doorsturen van de CAD-file om de broncode voor de namaak met een klik op de knop wereldwijd te verspreiden.

Het auteursrecht is overigens slechts een nationaal intellectueel eigendomsrecht (hoewel gedeeltelijk geharmoniseerd op Europees vlak) dat de houder het exclusieve recht voorbehoudt zijn of haar werk te reproduceren, te communiceren aan het publiek en het origineel of kopieën ervan te distribueren. Van een inbreuk is slechts sprake indien eenzelfde algemene indruk wordt gewekt en indien de persoonlijke stempel of het origineel karakter onrechtmatig wordt gekopieerd. Dit is bijvoorbeeld het geval indien de kopie enkel en alleen een knopje van plaats heeft veranderd of andere minimale aanpassingen heeft gedaan zonder een wezenlijke andere vormgevingskeuze te maken. Zodra de “kopie” zich louter inspireert of bepaalde wezenlijke aanpassingen maakt, waardoor een andere totaalindruk wordt opgewekt, kan men dus geen beroep meer doen op het auteursrecht om deze praktijk te verbieden.

Tot slot is het eveneens belangrijk te vermelden dat het auteursrecht enkele belangrijke uitzonderingen kent, waaronder de uitzondering van de thuiskopie. Indien een auteursrechtelijk beschermd werk wordt gekopieerd voor louter thuisgebruik (en in ieder geval geen commercieel gebruik), kan er geen sprake zijn van het auteursrecht. Iemand die thuis of voor de familiekring bepaalde auteursrechtelijk beschermde voorwerpen of CAD-files gaat reproduceren, begaat dus geen inbreuk op het auteursrecht. Concreet betekent dit dus dat het bestaan van één illegale kopie of scan op het internet kan leiden tot een rechtmatig gebruik in de privésfeer en dus de auteur buiten spel kan plaatsen.

De tekst gaat verder onder de foto

Strategische overwegingen om namaak door 3D-printing te voorkomen

Hoewel het auteursrecht zeker zijn grenzen kent voor de bescherming van 3D-geprinte voorwerpen of CAD-files, heeft het ook een heel aantal voordelen, waaronder het feit dat het recht “automatisch” wordt verkregen en niet moet worden geregistreerd. Vanuit het standpunt van de creatieve ontwerper van een (al dan niet) 3D-geprint ontwerp is het daarom in ieder geval van belang om bepaalde voorzorgen te nemen om namaak te voorkomen. Deze kunnen bestaan uit volgende maatregelen:

Ontworpen CAD-bestanden zoveel als mogelijk beveiligen (eventueel door ze van een “tag” te voorzien voor het traceren van kopieën) ;

Nieuwe ontwerpen (al dan niet in de vorm van foto’s, CAD-files, tekeningen en beschrijvingen) te deponeren via I-depot, of minstens de datum van creatie en het creatieproces nauwkeurig noteren en bewaren ;

De mogelijkheid voorzien om een kwaliteitsvol CAD-bestand met printinstructies “te koop” ter beschikking te stellen, zodat de namaak op zijn minst gecontroleerd blijft, er wettelijke alternatieven bestaan en de ontwerper in ruil een licentievergoeding verkrijgt ;

Het duidelijk markeren van producten als “beschermd door het auteursrecht” (bijvoorbeeld in de algemene voorwaarden op de website. Houd er wel rekening mee dat de ©-markering naar Belgisch recht echter geen juridische betekenis heeft) ;

Blijven innoveren en uitgaan van de complexiteit van het product (bijvoorbeeld een 3D-geprinte ecologische stof) om namaak te bemoeilijken.

Dit artikel is geschreven door Judith Bussé, advocaat bij de balie Brussel (Crowell & Moring). Crowell & Moring LLP is een internationaal advocatenkantoor dat cliënten in de mode industrie bijstaat en vertegenwoordigt in verschillende rechtsdomeinen, waaronder intellectuele eigendom en arbeidsrecht. Op regelmatige basis adviseren zij cliënten over de valorisering en exploitatie van intellectuele eigendomsrechten en ondersteunen zij hen bij het registreren en handhaven van merken, octrooien, modellen en auteursrechten.

Foto: Adidas Futurecraft 4D credit Adidas, 3D-geprinte jurk Iris van Herpen, couture s/s 2018 getoond in Parijs, © Catwalkpictures.com