“Duurzaam textiel”: wanneer is een kledingstuk nu werkelijk gerecycled?
bezig met laden...
En wat wordt bedoeld met zogenoemde bio-based materialen en next gen materials?
“Zo’n twee derde van de gebruikte grondstoffen in de mode-industrie zijn synthetische materialen.
Synthetische materialen, ook wel kunstmatige grondstoffen of kunstvezels genoemd, zijn basismaterialen gemaakt door de mens in fabrieken. Deze stoffen komen in tegenstelling tot bijvoorbeeld katoen en wol niet uit de natuur.
Maar niet iedereen weet dat synthetische grondstoffen worden gemaakt van fossiele grondstoffen,” steekt Paulien Harmsen, senior onderzoeker duurzaam textiel bij de Wageningen University and Research, van wal.
Paulien Harmsen is Senior Onderzoeker Duurzaam Textiel. Ze werkt al 25 jaar bij Wageningen University and Research (WUR) aan diverse projecten op het gebied van biobased materialen ‘in de breedste zin van het woord’. Het doel van haar werkzaamheden is te kijken hoe we fossiele grondstoffen kunnen uitfaseren, vertelt ze.
Ongeveer zes jaar geleden richtte Harmsen haar aandacht ook op de textielindustrie, een sector waar ze persoonlijk affiniteit mee heeft, mede door haar hobby van kleding maken. Ze vertelt dat het haar opviel dat er weinig mooie, natuurlijke stoffen op de markt waren, juist op het moment dat duurzaamheid binnen de mode-industrie een onderwerp van gesprek werd. Dit leidde tot de specialisatie ‘duurzaam textiel’.
“Als we het hebben over de grondstoffen van kleding, staat er bijna altijd een foto van een katoenplant,” illustreert Harmsen. “Een olievat zie je vrijwel nooit, terwijl dat vaker de realiteit is.” Want polyester bijvoorbeeld, wordt gemaakt van een polymeer, uit aardolie.
Polyester heeft een prominente positie ingenomen in de mode-industrie
Polyester is steeds populairder geworden: het gebruik ervan in de modebranche is vooral in de afgelopen decennia sterk toegenomen.
Volgens Textile Exchange, een wereldwijde non-profitorganisatie die zich inzet voor duurzaamheid in de textielindustrie, vertegenwoordigde polyester in het jaar 2022 54 procent van de totale vezelproductie wereldwijd. Het is daarmee de meest gebruikte vezel. Bron: het ‘Materials Market Report 2023’ van Textile Exchange dat 1 december jl. verscheen.
Vooral bij de grote winkelketens vindt polyester gretig aftrek. De grondstof is relatief goedkoop. Polyester is sterk (en gaat dus lang mee), veelzijdig (het kan voor bijna elk type kledingstuk worden gebruikt) en het ziet er mooi uit (zo is polyester glad en kreukbestendig). Polyester is trouwens ook favoriet voor sport- en outdoorkleding, vanwege de sneldrogende eigenschappen, omdat het licht van gewicht is en van nature waterbestendig.
Maar tegelijkertijd zorgt het veelvuldig gebruik van polyester voor kopzorgen. De productie van synthetische grondstof is dus in grote mate afhankelijk van olie. Die fossiele brandstof belast het milieu, onder meer door de vervuilende effecten van het raffinageproces. De productie van polyester is bovendien zeer energie-intensief en vereist grote hoeveelheden water en chemicaliën. Daar bovenop zorgt polyester ook voor plasticvervuiling.
Tijdens het productieproces en later ook in de gebruiksfase - namelijk tijdens het dragen en wassen - laten synthetische kledingstukken minuscule delen plastic los, de zogenoemde microplastics. Van één synthetisch kledingstuk kunnen wel 1.900(!) microvezels afkomen per wasbeurt. Wereldwijd is maar liefst 35 procent van alle microplastics die in het milieu terechtkomen te herleiden tot textielproducten. En het blijft niet bij plastic soup. Er zijn microplastics gevonden in ons drinkwater en voedsel en het menselijk lichaam.
[Bron: het artikel 'Hoe (niet) duurzaam is de modebranche?']
Polyester is dus zowel het stokpaardje als het probleemgeval van de mode-industrie. En dan zijn er nog andere veel gebruikte synthetische grondstoffen zoals polyamide (waarvan nylon het bekendste voorbeeld is) en acryl (een kunstmatig alternatief voor wol).
“In de mode-industrie is eigenlijk een materialentransitie nodig,” stelt Harmsen. “We moeten het gebruik van fossiele synthetische grondstoffen terugschroeven en overstappen naar materialen die minder schadelijk zijn voor het milieu, ofwel duurzamere alternatieven. Vergelijk het de energietransitie, waar we afscheid moeten nemen van benzine en diesel.”
“Wat dan goede alternatieven [voor fossiele synthetische grondstoffen] zijn, is natuurlijk de volgende vraag,” vervolgt Harmsen. “Een vraag die niet eenvoudig te beantwoorden is, maar je kunt bijvoorbeeld denken aan bio-based materialen of gerecyclede content.”
1. De waarheid over gerecycled polyester - Waarom we kritisch moeten zijn op gerecycled polyester
Hoe duurzaam is gerecycled polyester? Is gerecycled polyester duurzaam? Wat is rPET / bottle-based polyester? Wanneer is een kledingstuk werkelijk gerecycled?
Tegenwoordig kom je bij mode-items steeds vaker gerecycled polyester, dat ook wel rPET wordt genoemd, tegen wat wordt aangeprezen als duurzame keuze.
Maar of en zo ja, hoeveel duurzamer gerecycled polyester is, daarover valt te twisten. Harmsen: “Ik heb zo mijn bedenkingen.”
Gerecycled polyester wordt meestal gemaakt van petflessen, dat wil zeggen oude plastic flesjes. “Het is niet zo dat oude polyester kleding wordt omgezet in nieuwe,” onderstreept de expert. “Dat is een van de grootste misvattingen over gerecycled polyester.”
Van weggegooide/afgedankte kleding wordt namelijk maar zelden nieuwe kleding gemaakt. In minder dan 1 procent van de gevallen.
In de modebranche en daarbuiten wordt dit percentage nog steeds genoemd als het gaat om de hoeveelheid oude kleding die wordt gerecycled tot nieuwe. Maar let op, dit percentage komt uit een in 2017 uitgebracht rapport van de Ellen MacArthur Foundation, een internationale organisatie die zich inzet voor het bevorderen van de circulaire economie door middel van onderzoek, educatie en samenwerking met bedrijven en overheidsinstanties.
“Gezien de huidige recycling activiteiten, kan het huidige percentage (zes-zeven jaar later, red.) hoger zijn,” benadrukt Harmsen, “al weten we dat dus eigenlijk niet zo goed.”
De mode-industrie kampt soms met gebrekkige informatie als het gaat om duurzaamheid. Daar schreven Vox.com en De Correspondent eerder interessante artikelen over en ondervond ik, schrijver van dit stuk, al eerder aan den lijve bij het schrijven van achtergrondartikelen zoals deze.
Als een kledingstuk (deels) gerecycled is en polyester bevat, gaat het meestal om bottle-based polyester: plastic flessen die afkomstig zijn uit de voedselindustrie.
“Dat deze plastic flesjes afkomstig zijn uit een heel andere keten is eigenlijk onwenselijk,” stelt Harmsen. “In de oorspronkelijke keten worden de flesjes steeds gerecycled en opnieuw gevuld met dranken.” Wanneer ze voor de productie van gerecycled polyester voor textiel worden gebruikt, verdwijnen ze uit de oorspronkelijke kringloop.
Het artikel gaat verder onder de foto
“De petflessen gebruikt voor textiel zijn op een gegeven moment gewoon verloren materiaal,” vervolgt Harmsen. rPet krijgt geen nieuw leven meer als kledingstuk en van gerecycled polyester kleding worden later ook geen nieuwe flesjes gemaakt. Daarom wordt deze vorm van recycling ‘open loop recycling’ of ‘downcycling’ genoemd. De mode-industrie zou eigenlijk moeten streven naar een closed loop recycling systeem, waarbij materialen binnen dezelfde productieketen worden gerecycled en hergebruikt voor hetzelfde doel. ‘Textiel naar textiel recycling’ dus. Helaas gebeurt dat, zoals je nu weet, nog zeer weinig.
Ook de EU heeft zijn zorgen geuit over claims met betrekking tot gerecycled polyester, zo is te lezen in het beleidsdocument ‘EU Strategy for Sustainable and Circular Textiles’, een initiatief van de Europese Unie om duurzaamheid en circulariteit in de textielindustrie te bevorderen.
Claims over gerecycled polyester kunnen consumenten misleiden en het effectieve hergebruik van petflessen belemmeren, aldus de Europese Commissie.
Het goede nieuws is dat de EU greenwashing - het groener voordoen dan je daadwerkelijk bent - verder aan banden gaat leggen.
‘Textiel naar textiel recycling’: Waarom wordt zo weinig oude kleding gerecycled tot nieuw? Voor welke uitdagingen staat textielrecycling?
“Voor recycling moet een instroom zo schoon en puur mogelijk zijn,” vertelt Harmsen. “Neem de sectoren glas en papier. Al jarenlang worden de materialen apart ingezameld en de recycling ervan gaat best goed, omdat het zuivere materialen zijn.”
En dat is nu net het knelpunt bij de mode-industrie: moderne kledingstukken bestaan vaak uit een mix van verschillende vezels.
“De meeste kledingstukken bestaan minimaal uit twee, drie of vier verschillende grondstoffen,” licht Harmsen toe. Dat blenden (de vakterm voor het mengen van grondstoffen en vezels voor één kledingstuk, red.) is volgens haar echt iets van de laatste twintig, vijfentwintig jaar. “En ik denk dat dat een direct gevolg is van de sterke groei van synthetische materialen in de wereldwijde vezelproductie in dezelfde periode. Als ik vroeger een spijkerbroek kocht, was die gewoon van honderd procent katoen, een volledig natuurlijk materiaal. Nu koop je een spijkerbroek en zit er de synthetische stof elastaan in of is een semi-synthetische vezel als viscose toegevoegd.”
“Als je kijkt naar de afgelopen twintig, vijfentwintig jaar, is de productie van synthetische vezels aanzienlijk toegenomen. De vraag naar en het gebruik van natuurlijke vezels zoals katoen en wol, is min of meer gelijk gebleven,” vertelt Harmsen.
Het artikel gaat verder onder de foto
Ingezameld, afgedankt textiel is ‘gewoon een groot mengsel van van alles en nog wat’. Mooier gezegd: “Het probleem is dus dat er niet veel 'schone' stromen zijn die direct kunnen worden gebruikt als input voor recyclingfabrieken. En dat maakt dat textielrecycling lastig van de grond komt,” aldus Harmsen.
Die mix van materialen maakt recycling trouwens ook erg complex. Bij recycling moet je terug naar de basis: de grondstoffen en vezels. “Dus zelfs als je een goedkope stof zoals polyester wil recyclen, is er geavanceerde technologie nodig,” benadrukt Harmsen. “En dat is duur.”
Recyclingprocessen zijn doorgaans georganiseerd per type grondstof omdat elk materiaal specifieke methoden vereist voor verwerking en hergebruik.
En dan is er nog een uitdaging: hoe waarborg je de kwaliteit? “Als je kleding mechanisch recyclet, wordt het vervezeld. Daardoor gaat de kwaliteit achteruit,” vertelt Harmsen. “Om te zorgen dat nieuwe kledingstukken zowel het gewenste uiterlijk als de benodigde eigenschappen hebben, worden bijna altijd weer nieuwe vezels toegevoegd." En dat drijft de prijs verder op.
Gerecyclede vezels zijn dus meestal duurder dan virgin (lees: nieuwe) grondstoffen. Volgens Harmsen vormt het prijsverschil tussen gerecyclede vezels en nieuwe grondstoffen een belemmering voor schaalvergroting in de textielindustrie. “Het recente faillissement van Renewcell, een innovatief Zweeds bedrijf gespecialiseerd in textiel-naar-textielrecycling, is daar wel een teken van aan de wand.”
Het artikel gaat verder onder de foto
Volgens de expert is de industrie aan zet: het gebruik van mono-materialen zal textielrecycling vergemakkelijken. “Een kledingstuk van honderd procent katoen of honderd procent polyester is eenvoudiger te recyclen,” aldus Harmsen.
Maar er moet ook een markt worden gecreëerd voor gerecyclede materialen, stelt Harmsen. Daarbij zouden de beleidsmakers kunnen helpen. Nogmaals: synthetische grondstoffen hebben aantrekkelijke aspecten en zijn bovendien goedkoop. “Er zal dus ook iets moeten gebeuren aan de prijzen als we het gebruik ‘fossiele grondstoffen materialen’ willen terugschroeven,” zo stelt de expert.
“Sowieso is kleding in feite te goedkoop,” onderstreept Harmsen. “Naar mijn weten bestaan er nog geen machines waar je een stuk stof in stopt en een overhemd uitkomt.” Om van een stuk stof naar een kledingstuk te komen kost tijd en is altijd handwerk nodig. Iets wat meer op waarde moet worden geschat, vindt ze. “Met de te lage prijzen van kleding houden we het idee dat het een kledingstuk niet zoveel waard is, plus de huidige wegwerpcultuur, in stand.”
Tegelijkertijd moet onze verslaving aan kleding op de schop, vindt Harmsen. “De volumes die we nu gewend zijn (lees: gigantische aantallen kleding die worden geproduceerd en geconsumeerd, red.), zijn niet houdbaar. Daar is de aarde simpelweg te klein voor.”
Het devies van Harmsen luidt verder dat de industrie bewuster om moet gaan met de grondstoffen die er zijn (‘op katoen bijvoorbeeld moeten we vanwege zijn unieke eigenschappen, zuinig zijn’) en naast gerecyclede stoffen ook meer gebruik moeten maken van bio-based materialen.
Harmsen: “Als we nu eens wat vaker kijken naar wat er in het verleden werd gedragen, zien we wat de natuur ons aan mogelijkheden biedt.”
2. Wat zijn bio-based materialen?
Bio-based materialen zijn (gedeeltelijk of volledig) afkomstig van biologische bronnen zoals planten, dieren of micro-organismen en worden vervaardigd met hernieuwbare natuurlijke hulpbronnen in plaats van fossiele grondstoffen. Ze vormen dus een duurzaam alternatief voor traditionele materialen in diverse industrieën, inclusief de mode.
"Vroeger, toen er nog geen polyester en nylon was, droegen we ook kleren,” stelt Harmsen. “En die materialen zullen er in de toekomst zonder fossiele synthetische grondstoffen ook nog zijn,” benadrukt ze.
Harmsen ziet wel toekomst in synthetische materialen, alleen niet in fossiele synthetische materialen, benadrukt ze hier voor de duidelijkheid. Want, synthetische grondstoffen bieden eigenschappen die natuurlijke vezels doorgaans niet kunnen bieden. “Het is nu aan ons om [duurzamere] synthetische materialen te ontwikkelen die én biobased zijn én geen microvezels afgeven die niet afbreken in de natuur,” legt de expert uit.
Bij dieren kun je denken aan allerlei type wolvezels en haarvezels, maar ook dierenhuiden. “Dat laatste is geen textiel,” onderstreept de expert, “maar zolang we vlees eten, zijn er ook huiden om mee te werken.”
Bij plantbronnen kun je denken aan bastvezels, te vinden in de stengels van planten. Linnen, hennep, brandnetels en rami zijn er voorbeelden van.
De natuur is tevens een bron voor het maken van half synthetische materialen en (volledig) synthetische materialen, legt de wetenschapper uit.
Zo zijn er natuurlijke bouwstenen, cellulose, aanwezig op polymneerniveau van planten, vertelt Harmsen. “Daar kun je nieuwe half synthetische materialen zoals viscose en lyocell van maken.”
Het is zelfs mogelijk bio-based synthetische materialen te maken, vervolgt de expert. “Daarvoor zijn dan weer chemische bouwstenen nodig, die je bijvoorbeeld uit suikerbiet of maïs kunt halen.” Een specifiek voorbeeld is PLA (polylactic acid) voor het gebruik in sportkleding.
3. Next gen materials: een opkomende trend van innovatieve materialen
Voorts zijn er ook innovatieve ontwikkelingen gaande, vertelt Harmsen. Onconventionele grondstoffen worden trouwens next gen materials (kort voor next generation, ofwel de volgende generatie materialen) genoemd. In het Nederlands gebruiken we de term duurzame textiel innovaties.
“Dieren en planten (zie paragraaf 2, red.) kennen we inmiddels goed, maar de potentie van bijvoorbeeld schimmels daarentegen nog niet,” geeft Harmsen een voorbeeld. Met ‘paddestoelenleer’ wordt in de sector momenteel op kleine schaal geëxperimenteerd. “Het is nog heel niche, maar veelbelovend,” vindt Harmsen. “Schimmels groeien snel en kunnen ook weer uit elkaar vallen in de natuur.” Ze ziet er toekomst in.
Het artikel gaat verder onder de foto
Hoe nu verder? Blik op de toekomst
Duurzaam textiel expert blikt vooruit
In de industrie is er bewustwording en steeds meer actie
“Naast innovatie (zie paragraaf 3, red.) in de sector, zie je dat duurzamere grondstoffen steeds gewilder zijn bij kleinere bedrijven uit de branche en ook de eindconsument,” vertelt Harmsen. “Een duidelijke trend.” De materialentransitie is dus al in gang gezet. “Het gaat misschien langzaam, maar het begin is er,” vat Harmsen samen.
Verantwoord ondernemen staat ook hoog op de agenda van de EU, benadrukt ze. Er staan veel wetten op stapel voor het bevorderen van duurzaamheid: zo wordt onder meer greenwashing, verspilling/vernietiging aangepakt en fast fashion.
Dat meer transparantie is (vereist), zal de zaken eveneens verder verbeteren, denkt de expert. “Nu kunnen modebedrijven materialen inkopen zonder dat direct contact is met deze eerste partijen uit de textielketen - zoals bijvoorbeeld de katoenboeren.”
Tot slot zoomt ze nog een keer in. “Wanneer meer modebedrijven uit de kledingindustrie aan de slag gaan met andere materialen dan fossiele synthetische, zal het misschien even wennen zijn (Want het uiterlijk en de eigenschappen van de kledingstukken hangt onder meer af van de gebruikte grondstof. Polyester is doorgaans gladder en glanzender dan bijvoorbeeld viscose, red.),” besluit Harmsen. “Ik weet echter zeker dat ze prachtige dingen zullen maken. De textielindustrie staat immers synoniem aan creativiteit.”
“Dat ligt eraan,” vertelde Monique Wertheym, textielwarenkennis specialist van Detex en docent TMO eerder. “De meeste modemerken zijn design driven (ontwerp gedreven, red.). Dan bepaalt styling hoe een modecollectie eruit komt te zien. Daarna zegt de sourcing manager of product developer ‘als je wil dat de collectie er zó uit komt te zien, heb ik deze grondstoffen nodig’.”
Bij modebedrijven die inkoop- of prijs gedreven zijn, gaat het andersom. “Dan wordt er gezegd ‘ik heb voor de winter iets warms nodig’. Een kledingmerk uit het lagere prijssegment kiest dan voor acryl en een uit het hogere prijssegment voor mohair of kasjmier,” aldus Wertheym.
Lees meer over grondstoffen en de ‘technisch opbouw’ van kledingstukken in het achtergrondartikel ’Van vezel tot kledingstuk’.
Bronnen:
- Interview Paulien Harmsen, Senior Wetenschapper Duurzaam Textiel, werkzaam bij Wageningen Universiteit & Research (WUR), op 25 maart 2024.
- Het rapport ‘Materials Market Report 2023’ van Textile Exchange, dat verscheen op 1 december 2023
- Het rapport 'A New Textiles Economy: Redesigning fashion’s future' van de Britse duurzaamheidsdenktank Ellen MacArthur Foundation, dat verscheen in 2017.
- Europese Commissie briefing ‘EU Strategy for Sustainable and Circular Textiles’, uit Brussel, van 30 maart 2022
- Het FashionUnited archief.
- Sommige delen van deze artikeltekst zijn gegenereerd met behulp van een kunstmatige intelligentie (AI) tool en daarna geredigeerd.
- Wat is de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) wetgeving die er komt? Wat is de relevantie voor de modebranche en evt. voorbereidende stappen?
- Meerderheid Europees Parlement voor Green Claims Directive: striktere controle voor gemaakte duurzaamheidsclaims dichterbij
- Verplichte duurzaamheidsrapportage vanaf 2025: dit moet je weten over de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD)
- Zalando op de vingers getikt door EU toezichthouder: zijn misleidende duurzaamheidsclaims binnenkort verleden tijd?
- ’Wat u moet weten over het komende digitale productpaspoort van de EU’
- Waarom het verstandig is als mode-industrie een oog te houden op klimaatsrechtszaken en milieuwetgeving
- Wat de modeindustrie te maken heeft met de microplastics vervuiling (én alles wat je moet weten over de EU initiatieven om microplastics aan te pakken)
- Het modesysteem: de modeseizoenen en modekalender uitgelegd
- Van iets bestaands iets nieuws maken is ‘in’: dit is upcycling
- Wat is fast fashion? (Met de term kan snelle productie of snelle consumptie worden bedoeld)
- Retail en wholesale: wat is het, wie doet eraan in de mode en hoe zit het met prijsstrategie?
- De verborgen kosten van onze aankopen: True Pricing en de weg naar eerlijkere prijzen
- Sale: Waarom is of lijkt het altijd uitverkoop te zijn in de modebranche
- Zo komt een collectie van een modemerk tot stand
- De toeleveringsketen in de modebranche en betrokken spelers
- Mode: hoe trends van de catwalk in onze kledingkast terechtkomen
- Wat is de functie van modevakbeurzen en wanneer vinden ze plaats?
- Het verschil tussen haute couture en confectiekleding
- De rol van kleur in de mode
- Belangrijke cijfers waarop in de modebranche wordt gestuurd
- Jeans en denim: alles wat je moet weten over de spijkerbroek
- Wat is franchise nu precies?
- Verschillende fysieke winkels: van multibrandstore tot pop-up en weidewinkel