Hoe duurzaam is de schoenenindustrie?

Het thema duurzaamheid wint aan belang in de schoenenindustrie. Toch hoor je er veel minder over in vergelijking met de kledingindustrie, vooral als het gaat om leren producten. Waarom is dat en waar staat de industrie precies met betrekking tot duurzaamheid?

Leer is een van de belangrijkste grondstoffen in de schoenenindustrie. Maar hoe kan men zien of het leer - of zelfs de hele schoen - duurzaam is geproduceerd? Met behulp van certificaten, bijvoorbeeld. In de kledingindustrie zijn de laatste jaren veel duurzaamheidscertificaten verschenen voor de meest uiteenlopende gebieden. Hoewel de hoeveelheid aan labels verwarrend is geworden, helpen certificaten consumenten te herkennen of een merk verantwoordelijkheid neemt en of het ene product duurzamer is dan het andere. Laten we dus beginnen met de certificaten: Welke labels en initiatieven heeft de schoenenindustrie te bieden?

Certificaten en initiatieven: Hoe kun je duurzaam leer herkennen?

Er is de Leather Standard van Oeko-Tex, die, net als de Standard 100 van Oeko-Tex, de veiligheid van het product voor de menselijke gezondheid certificeert. Deze dient echter ter bescherming van de consument en niet ter bescherming van ecologische of sociale normen in de procesketen.

De "Naturleder IVN certified" norm van de Internationale Vereniging van de Natuurlijke Textielindustrie (IVN) wordt beschouwd als het strengste certificaat voor duurzaam leder. Het bevat specificaties voor alle stadia van de procesketen, van de grondstof tot de verkoop en het gebruik van het afgewerkte leer ( het verwerkte leerproduct mist hier echter wel). Deze norm is echter vooral bekend in Duitstalige landen en er bestaat geen Engelstalig equivalent voor, het heet zelfs in het Engels "Naturleder IVN certified".

Dan is er de in Londen gevestigde Leather Working Group (LWG), een multistakeholder-initiatief waaraan verschillende spelers uit de industrie, de handel, NGO's en instituten deelnemen. De LWG certificeert echter bedrijven, geen producten, en is daarom weinig bekend bij de consument. Het ledenaantal is de afgelopen jaren enorm gegroeid: van 160 organisaties begin 2017 naar inmiddels 1.300, waaronder veel grote namen, van Adidas tot Zalando.

En dan is er nog Cads, het Duitse branche-initiatief dat is gevestigd in het Duitse schoeneninstituut (DSI) in Offenbach. Het werd in 2008 opgericht om de productveiligheid te verbeteren en grenswaarden voor schadelijke stoffen vast te stellen, vandaar de volledige naam "Cooperation for Assured Defined Standards for Footwear and Leather Goods Products e.V.". Er zijn momenteel 76 leden, waaronder grote namen als Sabu, Birkenstock, Görtz, Gabor, C&A, Deichmann, Ricosta, Picard, Lloyd en Lowa. De organisatie reikt geen certificaat uit, waardoor consumenten waarschijnlijk niet op de hoogte zijn van het initiatief.

Cads: pioniers in het vermijden van chroom VI

Cads heeft in feite al heel wat bereikt: "Historisch gezien zijn we ontstaan uit het voorkomen van vervuilende stoffen en in 2015 hebben we voor het eerst een handleiding gepubliceerd voor leerfabrikanten om hen te trainen in het vermijden van de vorming van chroom VI", legt Manfred Junkert, managing director bij Cads, uit. De handleiding is in vele talen vertaald en is een standaardwerk geworden voor de wereldwijde leerindustrie. "Ik heb vaak gehoord dat ons Cads-handboek zoiets is als de bijbel van de fabrikanten. We hebben de afgelopen jaren een aanzienlijke verbetering en impact van ons werk op de producerende landen gezien," zegt Junkert. Het gaat er altijd om kennis te bundelen en door te geven aan fabrikanten. Cads publiceert bijvoorbeeld een Restricted Substances List (RSL), die jaarlijks wordt ontwikkeld en bijgewerkt om schadelijke stoffen uit het productieproces te verwijderen of het gebruik ervan verder te beperken. De limieten van Cads liggen vaak boven de wettelijke eisen en boven de Europese verordening REACH (Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals), aldus Junkert.

Inmiddels is de focus verbreed naar sociale normen, milieubescherming, een circulaire economie en bewustwording van CO2-uitstoot.

Wie zich bij Cads aansluit, verbindt zich er vrijwillig toe de bewust ambitieuze doelstellingen te halen. "Cads heeft zichzelf altijd gezien als een alliantie van bereidwilligen. We proberen een pionier te zijn", voegt Junkert toe. Alleen de externe communicatie is tot nu toe verwaarloosd, maar daar wil Cads nu verandering in brengen.

Hoe duurzaam kan leer zijn? Lederfabrikant Josef Heinen

Leer is een natuurproduct dat een bijproduct is van de vleesindustrie. Het wordt dus niet speciaal geproduceerd en het niet gebruiken ervan zou niet duurzaam zijn. De verwerking van leer wordt echter als bijzonder vuil beschouwd en daarom zijn leerlooierijen tegenwoordig vooral in lagelonenlanden te vinden. De Duitse leerfabrikant Josef Heinen bewijst dat het ook anders kan: het bedrijf, dat nu al aan de vierde generatie toe is, maakt al tientallen jaren van milieubescherming een topprioriteit.

Meer dan 15 jaar geleden ontwikkelde Heinen het Terracare-label als handelsmerk voor zijn duurzame leersoorten. Duurzaamheid begint bij de herkomst van de dierenhuiden. "Wij werken alleen met Duitse slachthuizen die hun dieren uit de buurt halen en goed inspecteren," legt managing partner Thomas Heinen uit. Op deze manier kan hij ervoor zorgen dat alle processen voldoen aan de wet en zo snel en pijnloos mogelijk verlopen voor de dieren. Om ervoor te zorgen dat de huiden op weg naar de looierij niet beschadigd raken, houdt Heinen ze koel. "Op die manier conserveren we de huiden en kunnen we volledig afzien van het voor het milieu schadelijke zouten ervan." Deze milieuvriendelijke maatregel is onmogelijk in de geglobaliseerde toevoersketen: omdat de meeste huiden uit Noord- en Zuid-Amerika komen, maar het meeste leer in Azië wordt gelooid, kan tijdens het lange transport geen koudeketen in stand worden gehouden.

Voor het looiproces zijn veel chemicaliën nodig, maar ook daar kan veel worden verbeterd. "In de meeste landen draait het bij chemicaliën om de prijs", zegt Heinen. "Er zijn goede alternatieven, maar die zijn vaak veel duurder." Heinen werkt ook met chroomlooiers en beheert zijn chemische input met behulp van RSL-lijsten en de REACH-verordening, maar let ook op hoe duurzaam de stoffen worden getransporteerd, of ze biologisch afbreekbaar zijn en of ze later in het eindproduct blijven zitten.

Ricosta: de eerste Blauwe Engel van de schoenenindustrie

Het Duitse kinderschoenenlabel Ricosta is een van de merken die Terracare-leer van Heinen in hun producten gebruiken. Bovendien is Ricosta lid van Cads en naar eigen zeggen het eerste kinderschoenenbedrijf ter wereld met een product dat is gecertificeerd met de Blauwe Engel. Ricosta heeft deze certificering onlangs geïntroduceerd en heeft ervoor gekozen vanwege de grote bekendheid, ook al heeft het voorheen nog geen rol gespeeld in de mode-industrie.

"Over de duurzaamheid van de schoenenindustrie wordt niet zo veel gecommuniceerd als zou moeten", zegt Jörg Ertl, lid van de raad van bestuur van Ricosta. Een Blauwe Engel-certificering zou een voorbeeldfunctie kunnen vervullen. Het staat voor hoge milieunormen in de productie en naleving van sociale normen. Veel van de producten van het bedrijf voldoen aan de eisen van het label, maar de enorme hoeveelheid documentatie die vereist is, verhindert dat meer schoenen ermee gecertificeerd kunnen worden. Ricosta heeft al in 1997 een milieubeheersysteem opgezet en produceert uitsluitend in eigen fabrieken in Europa. Het meeste leer komt dan ook uit Duitsland en Italië. "We hebben de hele waardeketen in eigen hand” legt Ertl uit.

De schoenenindustrie heeft echter geen behoefte aan een eigen norm - bijvoorbeeld die van Cads. "Ik heb eens geteld, er zijn 132 normen. Dat is waanzin en moeilijk bij te houden. Wij willen ons niet verschuilen achter de keurmerken, maar bieden de eindconsument veel mogelijkheden om zich te informeren, waaronder live chats op onze website", aldus Ertl.

Nieuwe duurzame labels veroveren de markt

Dat de schoenen- en lederindustrie haar goede daden nu beter begint te communiceren, kan ook te maken hebben met het feit dat leer de laatste jaren steeds meer in diskrediet is geraakt. Vooral van de kant van het veganisme. Anna Blunck, hoofd inkoop bij duurzame online marktplaats Avocado Store, heeft dit ook gemerkt: "De meest voorkomende vraag van onze klanten is: Is de schoen veganistisch? Veel mensen denken dat veganistisch hetzelfde is als duurzaam, wat natuurlijk niet het geval is. Er is nog veel voorlichting nodig", zegt ze in een online conferentie van de schoenenindustrie.

Ook van elders neemt de druk toe: Duurzame nieuwkomers zoals Allbirds veroveren de internationale markten stormenderhand, gedreven door de sociale media, de DTC-handel en het verlangen van de consument naar duurzame schoenen. De Berlijnse start-up Winqs heeft onlangs een Ispo Award gewonnen voor zijn duurzame hardloopschoen Zerofly. Hij is bijna volledig gemaakt van biogebaseerde of gerecycleerde materialen. "Veel plantaardige materialen zijn tegenwoordig zelfs efficiënter dan plastic, dat uit kostenoverwegingen populair is", zegt Jan Kratochvil, medeoprichter van Winqs. Het bedrijf biedt ook een reparatieservice en neemt schoenen terug voor recycling.

Kratochvil werkt zelf al lange tijd in de schoenenindustrie en heeft gezien dat veel merken wel individuele projecten doen, maar niet verder komen als het gaat om het omzetten voor de massaproductie. "Wat ook te maken heeft met het feit dat de traditioneel gepositioneerde schoenenindustrie blootstaat aan een enorme prijs- en margedruk." Als nieuwkomer heeft Winqs het voordeel dat het van nul kan beginnen, met een sterkere DTC-business, een selectief dealernetwerk en zonder de verplichting om eerdere distributiekanalen voort te zetten.

Circulaire economie staat voor schoeisel nog in de kinderschoenen

Hoewel er vooruitgang is geboekt bij de verbetering van afzonderlijke processtappen in de schoenenproductie, is de vraag hoe schoenen aan het eind van hun nuttige levensduur kunnen worden gerecycleerd, nog steeds volledig onopgelost. Een uit monomaterialen vervaardigde schoen die toch aan alle functionele eisen voldoet, is nog niet uitgevonden. Het alternatief, namelijk de demontage van de schoen-onderdelen om deze opnieuw in de productiecyclus te brengen, is tot nu toe niet gelukt. "Het fundamentele probleem bij schoenen is de veelvoudigheid van verschillende materialen die erin verwerkt zijn. De inspanning die nodig is om deze materialen te scheiden en ze terug in de productcyclus te brengen, is zeer groot. In principe zouden onze zolen, die wij rechtstreeks inspuiten, na scheiding kunnen worden gegranuleerd en zou het granulaat elders kunnen worden gebruikt. We onderzoeken en werken aan verschillende mogelijkheden", legt Ertl van Ricosta uit.

Timberland kondigde begin 2022 aan dat het op tijd voor Earth Day een schoen uitbrengt die duurzaam is en toch gemakkelijk uit elkaar te halen en te recyclen. Het merk werkt al enige tijd met gerecycled leer uit productieresten en gerecycled rubber. Maar dit is voorlopig slechts nog een zogenoemd ‘lighthouse project’. Net als in veel andere industrieën staan recycling en de circulaire economie ook in de schoenenindustrie nog in de kinderschoenen.

Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd op FashionUnited.de. Bewerkt en vertaald door Marthe Stroom.