Duurzame textiel innovaties: Paddestoelenleer

Grondstoffen zijn steeds moeilijker verkrijgbaar, natuurlijke vezels zoals katoen zijn erg arbeidsintensief en vezels op petroleum-basis zoals acryl, polyester, nylon en spandex zijn niet echt milieuvriendelijk, dus het is hoog tijd om te praten over duurzame alternatieven voor het produceren van vezels en stoffen. In deze serie gaat FashionUnited verder in op deze duurzame alternatieven en textiel innovaties die wereldwijd ontwikkeld worden.

Het Berlijnse bedrijf ZVNDER is gespecialiseerd in het produceren van accessoires als handtassen, portemonnees, petten en horloges die zijn gemaakt van tonderzwamleer. De tonderzwam (fomes fomentarius) is een boomschimmel die vanwege zijn vermogen water vast te houden ook wel een spons wordt genoemd.

Het is een parasiet die groeit op verzwakte loofbomen zoals berken en beuken en daarop dikke meerjarige vruchtlichamen, die in de loop der tijd een diameter van maximaal 30 centimeter kunnen bereiken, vormt. Vanwege het eerdere gebruik als licht ontvlambare stof werd hij ook wel ‘tondelzwam’ genoemd.

Paddestoelenleer heeft veel gunstige eigenschappen

Het materiaal is biologisch, vrij van gluten en chemicaliën en heeft een marmeren, fluwelen oppervlak. Het visueel vergelijkbaar met dierlijk leer, maar is een veganistisch product met sterk absorberende, antibacteriële en antiseptische eigenschappen. De aanwezigheid van een grote hoeveelheid lucht zorgt ervoor dat het materiaal licht, maar tegelijkertijd isolerend is.

Het materiaal wordt verkregen in het Roemeense Transsylvanië, ook wel Zevenbergen genoemd, een regio met een grote hoeveelheid tonderzwammen. De verwerking van de zwam vindt er al generaties lang plaats. Dat is de reden dat ZVNDER vertrouwt op de langdurige kennis en de unieke kwalitatieve verwerking van de lokale familiebedrijven. Zij oogsten de paddestoel op een natuurvriendelijke manier met de hand en laten deze maximaal een jaar lang drogen. Daarna wordt de zwam geschild en verder met de hand verwerkt.

“Familiebedrijven ontvangen certificaten voor het verzamelen van de paddestoelen. Daardoor kunnen de vruchtlichamen van de boomschimmels met zorg worden geoogst en kan het behoud van de soorten worden gewaarborgd. Bij de verwerking komen geen chemicaliën te pas en resulterende reststoffen worden bijvoorbeeld gebruikt voor producten in de bijenteelt,” legt het bedrijf uit.

In een kleine studio in Berlijn-Lichtenberg wordt het handgemaakte tonderzwamleer vervolgens verder verwerkt. Daarbij worden de materiaaleigenschappen aangepast aan de productvereisten, bijvoorbeeld om het het leer te beschermen tegen vocht en om het duurzamer te maken. Naast de productie van paddestoelenleer worden diverse coatings gebruikt.

Alle delen van de tonderzwam kunnen worden gebruikt

Aangezien ZVNDER de gehele tonderzwam gebruikt, is er geen verspilling, omdat de vezels zelfs in inlegzolen kunnen worden verwerkt. “De sterk absorberende vezels kunnen veel vocht in de schoenen opnemen. Bij direct huidcontact waren er succesvolle tests om voetschimmel tegen te gaan. Zelfs in horlogebandjes kunnen de vezels huidirritatie bij mensen met eczeem voorkomen,” aldus ZVNDER.

De helende eigenschappen van de tonderzwam zijn al eeuwen bekend en zijn onlangs bevestigd door een onderzoek dat het medicinale effect van het 1,3/1,6-ß-D-chitine-glucan-melanine-gedeelte van de paddestoel aantoont. Tonderzwam wordt al gebruikt in cosmetica en voedingssupplementen als remedie voor eczeem en versterking voor het immuunsysteem.

Leren schoenen van paddestoelen: Samenwerking met nat-2

“De natuurlijke, veganistische en individuele eigenschappen van tonderzwamleer maken ieder product uniek,” belooft het bedrijf. Het doet daarom niet aan massaproductie, maar werkt aan een geleidelijke uitbreiding van zijn productaanbod - waaronder een sneaker gemaakt van tonderzwamleer in samenwerking met het Duitse bedrijf nat-2, dat een Fungi-lijn heeft gelanceerd.

“Het ‘paddestoelenleer’ is ongelooflijk zacht en visueel uniek. Door het materiaal aan beide kanten te gebruiken, ontstaan interessante contrasten en combinaties,” zegt nat-2 over de schoen. Het door ZVNDER geleverde basismateriaal wordt gecombineerd met andere innovatieve, hoogwaardige materialen zoals kurk, biologisch katoenen badstof, microvezelvelours van gerecyclede PET-flessen en rubberen zolen. De schoen wordt vervolgens met de hand vervaardigd bij een klein familiebedrijf in Italië.

Bij samenwerkingsverbanden moet rekening worden gehouden met het feit dat paddestoelenleer een nicheproduct is en dat de hoeveelheid ervan daarom beperkt is. “Net als bij de productie van leer, bestaan er verschillende maten en soorten kwaliteit. De patronen worden tijdens de productie met de hand gemaakt,” vult ZVNDER aan.

ZVNDER werd opgericht in 2017 en is voortgekomen uit de masterscriptie van ontwerpster Nina Fabert aan de Kunsthochschule Berlin Weißensee, die zich daarin bezig houdt met de traditionele verwerking van tonderzwam. Daarop volgden uitgebreide materiaalstudies en concepten, die in 2016 als artistieke objecten werden getoond bij de Berlijnse tentoonstelling “+ultra. -gestalten schafft wissen”. Daarnaast ontving het project in 2015 een junior beurs van de Elsa Neuman Foundation en werd het genomineerd voor de German Design Awards 2018.

Dit artikel verscheen eerder op FashionUnited DE. Vertaling en bewerking: Tessa Guntlisbergen.

Beeld: alle ZVNDER, behalve tonderzwam: George Chernilevsky/Wikipedia en nat-2 Fungi-lijn: nat-2