Dit is waarom een UPV Textiel niet genoeg is om de textiel afvalberg aan te pakken

Nederland wordt het tweede Europese land waar een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid voor textiel (UPV Textiel) gaat gelden - maar zal het beleid een einde maken aan het ‘afvalkolonialisme’?

Textielafval is een van de snelst groeiende afvalstromen ter wereld: volgens Schone Kleren Campagne worden er jaarlijks wereldwijd meer dan honderd miljard kledingstukken geproduceerd, waarvan een groot deel de consument niet eens bereikt. En dat terwijl de uitvoer van gebruikt textiel uit de Europese Unie de afgelopen twee decennia is verdrievoudigd. Miljoenen tonnen afgedankte kleding worden jaarlijks over de hele wereld verscheept, waarbij het merendeel terechtkomt op markten, aan de kust of op informele stortplaatsen van minder welvarende landen - voornamelijk in Afrika (46 procent) en Azië (41 procent) (EMA, 2023). Dit fenomeen wordt ‘afvalkolonialisme’ genoemd.

Als tweede Europese land dat een UPV Textiel uitrolt, zal Nederland zich waarschijnlijk positioneren als koploper op het gebied van textielrecycling. Maar dit gaat niet zonder gebreken. Diverse organisaties - met name de OR Foundation - wijzen op mogelijke probleempunten.

Nummer twee: Nederlandse UPV Textiel gaat in op 1 juli

Naarmate de kledingconsumptie toeneemt, vergroten de bergen textielafval in landen met lagere inkomens de mondiale ongelijkheid en schaden zij zowel de volksgezondheid als het milieu. Hoewel de uitvoer van plastic afval in de EU wordt verboden, blijkt uit de evaluatie van de Changing Markets Foundation dat meer dan een op de drie kledingstukken die naar Kenia verscheept worden plastic bevat en van zo’n lage kwaliteit is dat het onmiddellijk bij het afval belandt. Uit het onderzoek van OR Foundation blijkt ook dat veertig procent van de gemiddelde kledingzak die op de Kantamanto tweedehands kledingmarkt in Accra [een van de grootste tweedehands kledingmarkten ter wereld, red.] wordt geopend, de markt verlaat als afval.

Wereldwijd wordt gewerkt aan een beleid om de impact van textiel te bestrijden, van de EU-richtlijnen betreffende afvalstoffen en de textielstrategie tot de verbintenissen van het Verenigd Koninkrijk op het gebied van Textile 2030 en soortgelijke inspanningen van de Amerikaanse beleidsgroep Circulair Textiles. In de eerstgenoemde richtlijn is bepaald dat elk EU-land tegen 2025 een afzonderlijk inzamelingssysteem voor textiel moet opzetten - de invoering van UPV’s in alle lidstaten kan bijdragen tot de financiering hiervan. UPV’s zetten een prijs op alle milieugevolgen die een product tijdens zijn levensduur veroorzaakt, waardoor de verantwoordelijkheid van gemeenten en hun burgers in feite wordt teruggeschoven naar de producenten.

Tot dusver is echter gebleken dat wetgevingen - inclusief de UPV’s - onvoldoende zijn om de voortdurend toenemende klimaat- en sociale lasten als gevolg van de groeiende hoeveelheid textielafval aan te pakken.

Hoewel de UPV’s moeten voorkomen dat producenten anderen laten opdraaien voor de lasten van hun afval en het slechte ontwerp, is dit “grotendeels ingegeven door bezorgdheid in het Noorden over de hoge kosten van afvalbeheer en de schaarse ruimte op stortplaatsen in hun eigen land”, aldus de OR Foundation. “De UPV heeft zich tot nu toe niet beziggehouden met de gevolgen voor gemeenschappen (die door dergelijk afval worden getroffen) en de ‘downstream’ van het Noorden in de wereldwijde stroom van afvalstromen. Met andere woorden: de UPV heeft in geen enkele sector aandacht besteed aan milieurechtvaardigheid en afvalkolonialisme.

De UPV Textiel is voor het eerst toegepast door de Franse regering via de uitvoerende organisatie Refashion. De Nederlandse regering heeft de modebranche nu gevraagd een soortgelijke organisatie op te zetten die het bedrijven makkelijker maakt aan de wetgeving te voldoen. Zo werd Stichting UPV Textiel geboren. Volgens de huidige voorspellingen zal de heffing tussen 0,24 euro en 0,57 euro per kilogram textiel bedragen, waarbij alle opbrengsten naar verwachting worden besteed aan de verwezenlijking van andere doelstellingen: vijftig procent van de textielproducten moet in 2025 op de Nederlandse markt gerecycled of hergebruikt worden en in 2030 moet dat 75 procent zijn. Momenteel wordt ongeveer 35 procent hergebruikt of gerecycled.

UPV’s kunnen een circulaire en inclusieve textielindustrie niet stimuleren

Wanneer men een eerste blik op de UPV-filosofie werpt, lijkt het simpel: het doet denken aan het principe ‘de vervuiler betaalt’ en lijkt een benadering met gezond verstand om milieuschade te beperken. Maar, is het ook zo makkelijk? Volgens het ontwerp wordt de heffing uitsluitend berekend op basis van het gewicht van het product en wordt kleding van synthetische, natuurlijke, organische of gerecyclede materialen op dezelfde manier behandeld. Dit doet alle stimulansen teniet om meer circulaire ontwerppraktijken toe te passen, van ontwerp met het oog op recycling tot betere materiaalkeuzes.

De Franse UPV wil dit veranderen: het in 2008 gelanceerde systeem voor textiel en schoeisel voerde in 2012 ecologisch gemoduleerde tarieven in en herziet deze sindsdien ieder jaar - waarbij de heffingen worden verlaagd voor duurzame producten, producten gemaakt van gerecycleerde materialen en producten met andere milieucertificaten. Hoewel kledingstukken in aanmerking kunnen komen voor een vergoeding van maximaal zes cent, betaalden merken in 2021 gemiddeld één cent per kledingstuk, waarbij 81 procent van de kledingstukken op basis van duurzaamheid als ‘ecologisch gemoduleerd’ werd geclassificeerd. Bij het huidige tarief vertegenwoordigt de vergoeding "een belachelijk klein bedrag, dat niets doet om ecodesign aan te moedigen", aldus de voorzitter van de Franse UPV-afvalcommissie, Jacques Vernier.

Bovendien wordt hergebruik en reparatie gestimuleerd, wat volgens het rapport Putting Circular Textiles to Work van Circle Economy het gunstigst is voor mens en planeet: meer circulariteit dan recycling zorgt voor meer werkgelegenheid. Het opzetten van grootschalige reparaties in Nederland is echter momenteel commercieel niet haalbaar, vanwege zowel de hoge arbeidskosten - mede veroorzaakt door de hoge belasting op arbeid - als de extreem lage prijzen voor nieuwe producten. Voor velen is het logischer om nieuwe kleding te kopen, in plaats van op zoek te gaan naar dure reparaties voor goedkope kleding. Door reparaties te subsidiëren via UPV-tarieven en door de belastingen op circulaire arbeidspraktijken, zoals reparatie en hergebruik te verlagen, kan deze kloof gedicht worden.

Daarnaast komen de huidige UPV-regelingen weinig ten goede aan de gemeenschappen in de wereld die van oudsher schade ondervinden van de fast fashion-verslaving van het Noorden. Bij zowel de Franse als de Nederlandse UPV wordt het grootste deel van het ingezamelde textiel vervolgens naar het buitenland geëxporteerd - maar de vergoedingen blijven binnenshuis en komen dus ten goede aan de EU.

Een UPV die klaar is voor de toekomst: Inclusieve dialoog is nodig voor een rechtvaardige overgang wereldwijd

De Nederlandse UPV zal niet de laatste zijn: we hebben geïnspireerde en verantwoordelijke beleidsmakers in heel Europa nodig om de huidige regelingen te vernieuwen en een UPV te bouwen die klaar is voor de toekomst.

Er is al een pad geschetst waar potentie in zit. De in Ghana gevestigde OR Foundation, gevestigd in het epicentrum van de wereldwijde handel in tweedehands kleding op de Kantamanto-markt in Accra, wil dat de Franse UPV-regeling een milieufonds opricht om de sanering van de huidige stortplaatsen, zoals de Korle Lagoon in Accra te ondersteunen:

1. De kosten van het afvalbeheer internaliseren, door de kosten van het afvalbeheer in de wereldwijde, omgekeerde toeleveringsketen af te stemmen op de ecologisch gemoduleerde kosten. Dit betekent een vergoeding van minimaal 0,50 dollar (0,45 euro) per nieuw geproduceerd kledingstuk.

2. Verzeker wereldwijde verantwoording door fondsen over de hele wereld te verdelen om circulaire infrastructuur mogelijk te maken in zowel het Zuiden als het Noorden - en om verliezen en schade te dekken die voortkomen uit overmatig textielafval dat over de hele wereld wordt vervoerd.

3. Stimuleer circulaire doelstellingen die bedrijven verplichten om productievolumes openbaar te maken om eco-gemoduleerde UPV-tarieven te bereiken. Bedrijven kunnen streven naar een productievermindering van veertig procent over vijf jaar, in evenwicht met meer hergebruik en recycling.

De OR Foundation vraagt het Franse ministerie van Ecologische Transitie en Refashion herstelbetalingen te doen aan Haïti, Libanon en alle Afrikaanse landen waar Frankrijk in 2021 kleding naar heeft geëxporteerd ter waarde van tachtig euro per ton, in overeenstemming met de vergoeding die aan sorteerders in Frankrijk wordt betaald. Dit komt neer op een ruwe 5,7 miljoen euro.

In gesprek met Circle Economy merkt Liz Ricketts, oprichter van de OR Foundation, op dat “een eenzijdig gesprek nooit zal leiden tot een circulaire economie - dus we hopen dat de campagne Stop Waste Colonialism nieuwe stemmen introduceert, buiten die van ons als organisatie, om beleidskaders te informeren die ten goede komen aan iedereen die werkzaam is in de tweedehands toeleveringsketen. De UPV moet wereldwijd verantwoording afleggen om ervoor te zorgen dat de overgang naar circulariteit niet wordt gesubsidieerd door voortdurende, menselijke uitbuiting en schulden in het Zuiden”.

Hoewel de verzoeken van de OR Foundation gericht zijn aan de Franse regering, hoopt onze ‘nieuwe stem’ beleidsmakers wereldwijd - ook in Nederland - op te roepen verantwoordelijkheid te nemen voor de bijdrage van hun land aan de wereldwijde mode afvalberg. In aanvulling op hun punten bevelen wij aan:

1. Vermindering van het verbruik van (nieuw) textiel en verlenging van de levensduur van bestaand textiel moeten nadrukkelijke doelstellingen van alle UPV-regelingen zijn. De oplossing ligt niet in het volledig stopzetten van de uitvoer van gebruikte kleding, maar in het hervormen ervan, zodat artikelen een tweede leven krijgen. Zowel binnen Europa als daarbuiten. Dit kan bijvoorbeeld door de prijzen van nieuwe kleding te verhogen en de kosten voor reparatie en tweedehands items te verlagen. Tegelijkertijd moeten de UPV-tarieven evenredig aan het aantal op de markt gebrachte artikelen worden verhoogd.

2. Strengere sorteercriteria, verbeterde afvalrichtlijnen en strenge internationale handelsvoorschriften moeten worden uitgevoerd en wederzijds nageleefd door exporteurs, importeurs, sorteerders, retailers en tweedehands retailers van kleding uit het Noorden en het Zuiden om ervoor te zorgen dat de mondiale stromen van tweedehands textiel op overeenstemming gebaseerd zijn en geen uitbuitingspatronen herhalen.

3. De via UPV’s ingezamelde producten worden gebruikt om de vezel-tot-vezel-recycling en de op vezels gebaseerde sorteerinfrastructuur in Europa uit te breiden. Echt circulair beheer aan het einde van de levensduur van textiel vergt inspanning: momenteel wordt textiel grotendeels geëxporteerd naar plaatsen met weinig tot geen capaciteit voor textiel-naar-textiel-recycling.

Alle ogen zijn gericht op de lancering van de Nederlandse UPV Textiel

Nederland is een belangrijke Europese hub voor post-consumer textiel import, sortering en export voor hergebruik, open-loop recycling en downcycling.

Uit het gezamenlijke project Sorting for Circularity Europe van Circle Economy en Fashion for Good, dat vorig jaar van start ging, bleek dat 74 procent van het post-consumer textiel geschikt is voor mechanische of chemische recycling. Maar, omdat sorteren op basis van vezelsamenstelling slechts op zeer beperkte schaal gebeurt, kan dit textiel momenteel niet worden gebruikt als grondstof voor vezel-naar-vezel-recycling. Investeringen in sorteren op basis van vezels zullen niet alleen van bedrijven komen, aangezien de financiële meerwaarde van sorteren het niet opneemt tegen de investering zelf zolang chemische recycling niet op grote schaal mogelijk is, aldus het Sorting for Circularity-project.

De business case voor sorteren in Nederland staat onder druk door stijgende loonkosten en een groeiend aandeel ingezameld textiel van lage kwaliteit dat niet herdraagbaar is. Uit onderzoek van EigenDraads, uitgevoerd in opdracht van de gemeente Rotterdam in 2022, blijkt dat de minimale bijdrage van de UPV aan sorteerders 0,30 euro per kilo zou moeten zijn om de combinatie van stijgende kosten en dalende inkomsten te compenseren. Dit is meer dan de nu beoogde bijdrage van de UPV aan Nederlandse sorteerders die in het rapport van de Rebel Group (2021) wordt aangegeven.

De basis staat en de komende lancering van de Nederlandse regering moet worden geprezen om haar mogelijkheden - maar om de UPV-regeling tot een succes te maken, moeten er aanpassingen worden doorgevoerd. Het einde van de levensduur van textielproducten heeft ernstige gevolgen die moeten worden aangepakt - en een vernieuwde UPV kan precies dat aanpakken door voorrang te geven aan een rechtvaardige en circulaire economie, voldoende financiering voor recyclinginfrastructuur bijeen te brengen en gedurfde doelstellingen vast te stellen om de productie in de sector te beperken.