Perfect imperfect: alles over sashiko, de Japanse reparatietechniek voor denim
bezig met laden...
Honderden kleine witte steekjes zijn met de hand aangebracht op een indigoblauwe stof. Samen vormen al die steekjes een doorlopend patroon van gestileerde bloemen. De kimono met sashiko-borduursels uit de collectie van het Metropolitan Museum of Art in New York is een waar pronkstuk. De robe dateert van halverwege de negentiende eeuw en is prachtig geconserveerd. En de borduurtechniek sashiko? Die staat weer volop in de belangstelling.
Sashiko is misschien wel dé tegenhanger van fast fashion. De techniek wordt onder meer gebruikt om denim te repareren. De gerepareerde kleding krijgt met behulp van deze methode een kunstzinnige toevoeging, waarbij elk stuk stof zijn eigen verhaal vertelt. Soms wordt sashiko ook ingezet als vorm van meditatie: de repeterende borduurhandeling kan helpen om naar binnen te keren. FashionUnited buigt zich over de vraag: kan sashiko een antwoord zijn op het groeiende en verontrustende probleem van verspilling in de modewereld?
Geboren uit noodzaak
Het begon allemaal met zijn eigen lievelingsjeans. Er ontstond een scheur op de knie, nu bijna tien jaar geleden. Maar weggooien? Dat was geen optie voor Pey van der Wel, van huis uit ontwerper en architect, gespecialiseerd in retail-interieurs. De broek was immers pas een half jaar oud. En dus ging hij op zoek naar de essentie van stofversteviging. Zo ontdekte hij de eeuwenoude kunst van sashiko (spreek uit: sasj-ko). “Deze borduurtechniek vindt zijn oorsprong in het zeventiende-eeuwse Japan, maar is waarschijnlijk al veel ouder”, vertelt hij. “Van oudsher is het een boerenreparatietechniek. Het werd gebruikt door landbouwers die hennep kleding droegen – katoen was voor de rijken, indigokatoen alleen voor royalty’s. Als hun kleding scheurde, gebruikten ze deze eenvoudige techniek om de slijtpunten te verstevigen. En als je dat maar vaak genoeg doet, ontstaan er de meest prachtige kledingstukken waarvan sommige nu in musea hangen.”
Eeuwen geleden geboren uit noodzaak om de levensduur van kostbare stoffen te verlengen, is sashiko nu actueler dan ooit. Het woord sashiko betekent zoveel als ‘kleine steekjes’. Het wordt ook wel Japans borduren genoemd. De enige steek die ervoor nodig is, is de rijgsteek. “Verbazingwekkend simpel”, zegt Van der Wel. Destijds trok hij voor de reparatie van zijn favoriete broek de naaidoos van zijn moeder uit de kast. Bij gebrek aan extra stof, offerde hij het vijfde zakje van zijn 5-pocket-jeans op. “Traditioneel gebruik je voor sashiko een contrasterende kleur garen, meestal wit op een donkerblauwe stof. Dat het stiksel daardoor opvalt, is juist de bedoeling. Zo ging ik aan de slag. De techniek is niet ingewikkeld, maar vraagt wel veel tijd en concentratie. Je moet er met je volle aandacht mee bezig te zijn. Heel mindful, eigenlijk. Na een uur had ik mijn broek gefixt. Dat ik dat zélf voor elkaar had gekregen, en de broek zo een tweede leven had gegeven, gaf een kick.”
Oefening baart kunst
Toen hij trots met zijn gerepareerde jeans de deur uitliep, kwamen al snel de vragen: waar heb je die broek gekocht? “Zo ging ik ook voor anderen repareren. Eerst in familiekring, maar dat breidde zich al snel uit”, vertelt Van der Wel. “Ik besloot een referentiebibliotheek aan te leggen. En ik deelde de resultaten op Instagram met #repairdontreplace. Dat was het begin van mijn bedrijf Sashikodenim.” Gek op spijkerbroeken was hij altijd al, met een voorkeur voor Japanse jeans van hoge kwaliteit. Met zijn studio focust hij zich dan ook op deze niche – al repareert hij inmiddels ook andere types kledingstukken met sashiko. “Na uren oefenen, vermoeide ogen en soms bloedende vingertoppen kreeg ik de borduurtechniek steeds beter onder de knie”, zegt hij. “Naarmate je meer broeken repareert, ervaar je verschillende stoffen, constructies en maakwijzen. Dat is heel leerzaam. Ook op esthetisch vlak heb ik veel onderzoek gedaan. Bijvoorbeeld naar de formaten van de patches en de afstand tussen de steken.”
Een mindful bezigheid
Van der Wel noemt sashiko het ‘meest laagdrempelige handwerk’ dat er is. Je hebt er geen machines, noch kennis van die machines voor nodig. “Iedereen kan het leren, daar ben ik van overtuigd. Maar er komt wel een bepaalde toewijding bij kijken.” Hij moedigt anderen aan het ook te proberen. Daarom verkoopt hij in zijn webshop reparatiesets. Die bevatten een korte sashiko-naald, katoenen borduurgaren, een leren vingerhoed en denimstofstalen in verschillende maten en kleurtinten. Daarnaast geeft hij workshops, in denimwinkels en op denimbeurzen als Kingpins Amsterdam en de Heritage Post Trade Show in Düsseldorf. “In de coronatijd gaf ik ook online workshops voor het Textielmuseum. Sashiko tegen de verveling, een mooi initiatief!” Ook in zijn eigen atelier geeft hij workshops. Op zondagochtend, in kleine groepjes. Alle deelnemers nemen hun eigen jeans mee. “Samen gaan we die broek repareren. Dat begint met inzoomen: wat is er stuk, hoe komt dit en hoe zit de broek in elkaar? Daarna daalt al snel de rust neer over de ruimte en zit iedereen heel ‘zen’ te borduren.”
Traditionele sashiko-patronen zijn vaak abstract en decoratief, maar zitten vol betekenis. Je kunt er bloempatronen in herkennen of een ondergaande zon. “Ik heb een aantal favoriete motieven die stevig zijn en goed werken op het formaat van een broek”, legt Van der Wel uit. “Ik werk nooit met voorbedachte rade. Eerst kijk ik wat er verstevigd moet worden, daarna naar de compositie in totaliteit. Als dat is afgestemd, ga ik beginnen en volgen de patronen intuïtief.” Het uitgangspunt van sashiko is dat het resultaat niet perfect hoeft te zijn. Zolang je er maar plezier in hebt. Van der Wel: “Mij heeft het geleerd om mijn perfectionisme los te laten. In het begin was ik heel erg bezig met het uittekenen van de lijnen en afstanden. Ik wilde het zo mooi mogelijk doen. Maar dan keek ik ernaar en voelde ik: het klopt niet. Terwijl als je het gewoon dóet, in het moment, het resultaat veel authentieker wordt. Je mag zien dat het handwerk is. Pas over de helft wordt het mooi, als je de steekjes gaat kruisen.”
Zeventig uur handwerk in één broek
Wereldwijd neemt de belangstelling voor sashiko toe. Uit alle windstreken krijgt Van der Wel ‘lievelingsbroeken’ opgestuurd voor reparatie. Dat levert bijzondere verhalen op. Zo kwam er uit Amerika een spijkerbroek waarvan de linkerpijp van onder tot boven was doorgeknipt. “Toen heb ik die jongen toch even gevraagd: wat is er gebeurd? Hij bleek een motorongeluk te hebben gehad. De ambulancebroeder had zijn broek open moeten knippen. Nu loopt hij met een hinkje, maar die broek wil hij graag weer dragen. Een kledingstuk met dergelijke reparaties is natuurlijk een memorabel stuk.” Een andere klant komt al acht jaar terug bij Sashikodenim, telkens met dezelfde broek. Steeds iets vaker, omdat hij sneller slijt. “Er zit inmiddels zo’n zeventig uur handwerk in die broek. Je kunt je voorstellen hoeveel patches erop zitten! De broek is daardoor twee keer zo zwaar en stevig als in het begin. En zó mooi om te zien. Ik heb tegen die klant gezegd: zolang jij die broek blijft dragen, blijven wij ‘m repareren.”
Repareren de nieuwe standaard?
In tijden van overconsumptie en stijgende afvalbergen is sashiko een duurzame manier om textiel een tweede leven te geven. De borduursels maken van elk kledingstuk een persoonlijk kunstwerk. “Zelf probeer ik het duurzame verhaal niet te prediken. Dat zit heel natuurlijk verweven in mijn bedrijf”, zegt Van der Wel. “Repareren toegankelijk maken is mijn missie. Voorop lopen in de reparatiestoet. Nog lang niet iedereen is bekend met sashiko.” Dat veel modebedrijven nu een reparatieafdeling opzetten, noemt hij een positieve ontwikkeling. Zijn eigen zoons Oliver (10) en Lewis (9) groeien op met het idee dat repareren de normaalste zaak van de wereld is. “Onlangs gaf Oliver een sashiko-workshop aan zijn hele klas. Een idee waar hij zelf mee kwam. Aan zijn klasgenoten deelde hij reparatiesets uit met patches en denimlapjes. En Lewis vroeg laatst: papa, heb je tape, een hamer en lijm voor me? Er is iets kapot en ik wil kijken of ik het kan repareren. Toen dacht ik bij mezelf: yes, het lukt.”