Zaak Bidermann vs. Massimo Dutti: Is de familienaam de meest risicovolle contractclausule voor ontwerpers?

Het verhaal van Aurélie Bidermann, een gerenommeerd sieradenontwerpster, is een schoolvoorbeeld binnen het intellectueel eigendomsrecht, in het bijzonder voor de waarde en overdracht van de familienaam van een ontwerper.

De zaak plaatst de ontwerpster tegenover AMS Design, de houder van haar merkactiva na een gerechtelijke reorganisatie. Indirect staat ze tegenover retailer Massimo Dutti. Dit onthult een grijs gebied voor ondernemers in de creatieve sector. De zaam illustreert de kracht van het merkenrecht versus het gebruik van een naam als eenvoudige handtekening en roept vragen op over de grenzen van rechtenoverdracht.

Fatale overdracht van een naam

Het geschil vindt zijn oorsprong in een moeilijke periode voor het bedrijf van Bidermann, wat leidt tot de opening van een gerechtelijke reorganisatieprocedure in juli 2016. Hierop volgt de aankoop van de immateriële activa van het gelijknamige merk, inclusief intellectueel eigendom, door AMS Design.

Het centrale en meest problematische element van deze zaak ligt in een aparte akte, ondertekend door de ontwerpster. Naast de overdracht van de bedrijfsmerken draagt Bidermann ook de vermogensrechten op haar familienaam over.

Het contract, waarvan de exacte voorwaarden niet openbaar zijn, bevat een bijzonder brede clausule die Bidermann verplicht: “haar naam niet alleen of geassocieerd te exploiteren in het kader van haar professionele activiteit”. Dat werpt een fundamentele juridische vraag op: in hoeverre kun je het gebruik van de eigen naam voor beroepsuitoefening en het genieten van de eigen reputatie verbieden?

Agathe Zajdela, een geïnterviewde deskundige advocate, stelt: “Het contract verliest alle waarde als ze haar naam aan de ene kant kan te gelde maken en aan de andere kant terugnemen.” Dit resulteert in een bijzonder complexe situatie. Een erkend ontwerpster ziet zich gedwongen tot een overdracht met als doel de naam van elke commerciële waarde voor haar te ontdoen. Dit brengt de essentie van haar toekomstige professionele activiteit in gevaar.

Massimo Dutti en de misbruikte ‘handtekening’

Dit blijkt uit het geschil voor de rechtbank over een capsulecollectie die Bidermann enkele jaren later creëert in samenwerking met modeketen Massimo Dutti.

Binnen deze samenwerking krijgt de naam van de ontwerpster aanzienlijke aandacht. Deze verschijnt prominent op producten, labels, verpakkingen en communicatie onder de vermelding ‘by Mademoiselle Aurélie Bidermann’ — op hetzelfde niveau als het merk Massimo Dutti zelf.

Deze ostentatieve promotie vormt het object van de aanval van AMS Design. Het bedrijf stelt dat het gebruik door Massimo Dutti, via de samenwerking met de ontwerpster, het eenvoudige gebruik als ‘handtekening’ of auteursvermelding overstijgt.

De analyse van de rechtbank is uiterst pragmatisch en richt zich op commerciële feiten: de exploitatie van de naam gebeurt duidelijk ‘als een merk’, aangezien het doel is de producten een onderscheidend teken en commerciële oorsprong te geven. De expert verduidelijkt: “Ze maken echt gebruik van het merk, in plaats van te kiezen voor gebruik als ‘credit’ of handtekening.”

Deze beslissing benadrukt het gevaarlijke grijze gebied waarin ontwerpers en merken opereren. Hoewel een artiest altijd het morele recht behoudt om werk te ondertekenen – wat onvervreemdbaar is – moet commercieel gebruik van een overgedragen naam subsidiair blijven. Het mag nooit concurreren met het door de koper verworven merk.

Gevolgen voor ontwerpers: een verlammend precedent

Voor Bidermann zijn de gevolgen van deze beslissing aanzienlijk. Hoewel de rechtbank het gebruik van haar naam niet formeel verbiedt, schept het een precedent waarbij het commerciële gebruik ervan juridisch betwist is.

Voor Zajdela is de conclusie hard: “We eindigen met een beslissing waarbij Aurélie Bidermann niet meer echt weet hoe ze haar naam kan gebruiken.” Deze onzekerheid benadrukt het gevaar van een clausule die, hoewel technisch correct, de essentie van professionele activiteiten verlamt.

“Dit heeft invloed op de rest van haar carrière,” merkt de expert op. “Wat ze kan, is sieraden maken. Dat is ontwerper zijn. Dus, hoe moet ze nu verder als ze sieraden wil blijven maken? Ze heeft niet langer het recht haar familienaam te gebruiken om haar creaties te ondertekenen [binnen een commerciële context].”

De beslissing versterkt de positie van AMS Design en laat Bidermann achter in een grijs gebied voor de rest van haar carrière.

Ontwerpers en ondernemers moeten waakzaam zijn

De zaak-Bidermann is een grote waarschuwing voor alle ontwerpers, zowel opkomend als gevestigd, vooral in gevallen van financiële moeilijkheden die leiden tot de verkoop van hun bedrijf.

Hoe zijn valkuilen tijdens onderhandelingen met grote conglomeraten te vermijden? Vaak zwicht de ontwerper onder druk van de tegenpartij en diens leger aan advocaten en specialisten die weten hoe ze op zwakke punten moeten drukken en een onderhandeling moeten leiden. Kennis van rechten en de juiste aanpak om soms onherstelbare valkuilen te vermijden is hierbij van het grootste belang.

Draag nooit uw familienaam over

Het sterkste advies uit deze analyse is het vermijden van de overdracht van de eigen naam. De advocate waarschuwt: “Ik zou geen contract aanbevelen met daarin de overdracht van de familienaam. Eerlijk gezegd vind ik het buitensporig. Ik denk dat men zich moet beperken tot merkoverdracht.”

Het overdragen van een merk is één ding; zichzelf verbieden de eigen naam te gebruiken in enige professionele activiteit is een clausule die buitensporig en mogelijk aanvechtbaar kan lijken onder Frans recht. Indien onvermijdelijk, is het onderhandelen over zeer strikte gebruiksbeperkingen voor de koper en het expliciet voorbehouden van het recht om de naam als handtekening te gebruiken cruciaal.

Beginsel van evenredige vergoeding

Het Franse recht biedt ook een fundamenteel vangnet voor ontwerpers: het beginsel van evenredige vergoeding.

Wat betreft auteursrecht en creatie is dit beginsel formeel: de auteur moet profiteren van een vergoeding die evenredig is aan de inkomsten uit de exploitatie van het werk. Dit mechanisme beoogt de maker te beschermen tegen lachwekkende forfaitaire overdrachten, vooral wanneer het werk onverwacht succes kent. Hoewel er uitzonderingen bestaan, moet de basisregel evenredige vergoeding zijn (een percentage op de openbare verkoop) om de geldigheid van de overdracht en een eerlijke betaling voor werk te garanderen.

Waakzaamheid bij co-branding en due diligence

Naast vergoeding en individuele risico's herinnert de zaak-Bidermann aan de juridische complexiteit van co-branding. In elke samenwerkingsovereenkomst is de wettelijke aansprakelijkheid vaak gedeeld. Het verzekeren van het eigendom van de gebruikte merken is essentieel.

Voor merken die willen samenwerken met een ontwerpster wiens naam een overgedragen actief is, is het uitvoeren van due diligence van vitaal belang. Men moet verzekeren dat het gebruik van de naam strikt beperkt blijft tot auteursvermelding en niet kan worden geïnterpreteerd als een poging om het merk van een derde partij te omzeilen.

Noodzaak van gespecialiseerde ondersteuning

Het is niet bekend of de zaak-Bidermann adequaat werd begeleid door juristen en advocaten ten tijde van de ondertekening. Het benadrukt echter de complexiteit van financiële belangen zoals gerechtelijke reorganisatie die kunnen dwingen tot overdrachten die als buitensporig worden beschouwd.

De belangrijkste les van deze zaak is dat, ondanks een gespannen financiële context, het onderhandelen over het voortbestaan van de professionele identiteit van vitaal belang is. Het raadplegen van een advocaat gespecialiseerd in intellectueel eigendom om de grenzen van het verbod duidelijk af te bakenen is noodzakelijk. Dit verzekert de levensduur van de creatieve activiteit voorbij het oorspronkelijke merk.

Dit artikel is naar het Engels vertaald met behulp van een AI-tool.

Dit artikel is in het Nederlands vertaald met behulp van een AI-tool.

OF LOG IN MET

intellectueel eigendom

Massimo Dutti