TexCycle in Bulgarije: textielsortering, recycling en upcycling onder één dak

Hoe kan mode echt circulair worden? Een bezoek aan TexCycle in de Bulgaarse havenstad Varna laat zien wat het betekent om dagelijks 60 ton afgedankte kleding stuk voor stuk te sorteren volgens 450 criteria. Tussen efficiëntie, menselijke expertise en technische beperkingen wordt hier duidelijk wat in de praktijk haalbaar is en waar het nog misgaat.

FashionUnited bekeek het proces van de textielsorteer- en recyclingfaciliteit, waar 250 medewerkers werkzaam zijn. Sirma Zheleva, expert in circulaire economie en hoofd duurzaamheid bij TexCycle, gaf ter plaatse een rondleiding door de fabriek.

Sorteerproces

Het proces begint met textiel dat aankomt in containers verspreid over heel Bulgarije. Dit is echter maar een klein deel, ongeveer vijf procent. Het merendeel komt van markten zoals Scandinavië, Duitsland en Nederland. Deze leveren, naast de Amerikaanse markt, ook enkele van de meest hoogwaardige afgedankte kleding. TexCycle werkt ook samen met enkele merken en neemt hun onverkochte goederen of retouren aan.

Bij de voorsorteerstations op de eerste verdieping worden de ingezamelde kledingstukken gesorteerd op type artikel: T-shirts, broeken, jurken, enzovoort. “Hier controleren we de kwaliteit niet, dat gebeurt bij de fijnsortering,” legt Zheleva uit. Ze wijst naar een transportband die de artikelen van de eerste verdieping naar de hoofdproductiehal brengt, waar de meeste medewerkers werken. Hoewel het transport van de artikelen geautomatiseerd kan zijn, geldt dat niet voor de sortering, omdat deze zeer gedetailleerd is.

“Het duurt ongeveer drie tot zes maanden om medewerkers op te leiden zodat ze efficiënt en correct kunnen sorteren volgens ons eigen systeem, dat ook kleuren gebruikt,” zegt Zheleva. “Alleen een getraind persoon kan zien of een artikel herbruikbaar is, voor welke markt het herbruikbaar is en welke kwaliteit het heeft,” voegt ze toe. “Uiteindelijk hebben we, afhankelijk van het seizoen en de leverancier, zo'n 450 verschillende artikelen.”

Op de vraag of moderne technologie zoals kunstmatige intelligentie (AI) hierbij kan helpen, reageert Zheleva lachend. “We hebben ook enkele nieuwe machines met AI geprobeerd, maar op dit moment kan alleen een mens beslissen. Het is gebleken dat de AI nog wat verder moet ontwikkelen.”

Het gaat hier immers om sortering voor hergebruik. Ongeveer 50 procent van de 60 ton kan worden hergebruikt in tweedehandswinkels en overal waar de groothandelaren, aan wie TexCycle verkoopt, ze inzetten. “We hebben ook enkele tweedehandswinkels in Bulgarije onder de naam Shano, maar we richten ons voornamelijk op de groothandel,” legt Zheleva uit.

Het helpt als er nog een etiket aan een kledingstuk of textiel zit, maar vaak is dit na vele wasbeurten onleesbaar geworden. Bovendien is het lezen ervan tijdrovend. De sorteerders hebben immers maar enkele seconden per artikel, geen minuten. “In de toekomst zullen we misschien meer vertrouwen op digitale productpaspoorten (DPP's). We hebben momenteel enkele pilotprojecten om verschillende technologieën te testen. DPP's zullen nuttiger zijn voor sortering en recycling, omdat we hiermee digitaal meer informatie kunnen controleren, wat minder tijd kost,” onthult Zheleva.

Een tastbare informatiebron is de kwaliteitscontrole. Het goed opgeleide personeel herkent alleen al aan de ‘touch and feel’ van een kledingstuk of de kwaliteit voldoende is voor hergebruik. “Kwaliteit is iets wat je gewoon voelt, dat controleren we niet op het etiket. Het is onzichtbaar,” stelt Zheleva vast.

In de fase van de fijnsortering wordt ook wit textiel dat niet hergebruikt kan worden, uitgesorteerd voor recycling. “Wit is erg gewild voor recycling,” deelt Zheleva mee. Naast de hooggekwalificeerde sorteerders zijn er ook kwaliteitscontroleurs die de sortering controleren en op bijzonderheden letten.

Ondanks de grote hoeveelheid kleding en textiel en de hete nazomerdag is de sorteerhal koel en luchtig. Het hoge plafond en de airconditioning dragen hieraan bij.

“De klanten precies bieden wat ze nodig hebben”

Na het sorteren volgt de verpakkingsafdeling. Hier worden de artikelen voor de lokale markt verpakt in zakken van ongeveer 15 tot 25 kilogram. ‘Lokaal’ betekent niet alleen Bulgarije, maar ook Griekenland, Roemenië en de rest van Europa, legt Zheleva uit. Buurland Turkije ontbreekt op deze lijst, omdat wettelijke beperkingen de import van tweedehandskleding verbieden.

Voor zendingen naar verdere bestemmingen zoals Afrika, Azië en Zuid-Amerika belanden de producten in de balenpersen. Voor alle duidelijkheid: het gaat om specifieke tweedehandskleding die door groothandelsklanten is aangevraagd, niet om textielafval dat op stortplaatsen wordt gedumpt.

In feite belandt geen van het hier verwerkte textiel op de vuilnisbelt. Dit hangt samen met het bedrijfsmotto van TexCycle: “De klanten precies bieden wat ze nodig hebben,” benadrukt de duurzaamheidsexpert.

“Onze belangrijkste klanten zijn groothandelaren en tweedehandswinkels. Stel, een van de artikelen die we aan hen verkopen is dames-zomerkleding in XXL-maten en van zeer goede kwaliteit. Ze weten dat ze precies dat type kleding krijgen, zodat ze het kunnen doorverkopen aan hun klanten. Als we hen zomaar een willekeurige zak kleding leveren, hebben ze de helft niet nodig. Dat wordt dan een probleem, voor ons en voor hen,” verduidelijkt Zheleva.

Ze legt uit dat bedrijven als TexCycle lijden onder het populaire narratief dat westerse merken hun kledingafval in Afrika dumpen. “De realiteit is dat meer dan 60 procent van het materiaal dat in Afrika aankomt, niet uit Europa komt. Het komt uit China en Amerika. Maar helaas is het narratief dat Europa zijn afval in Afrika dumpt, en dat beperkt de handel. Soms, als we bijvoorbeeld projecten met merken starten, krijgen we de beperking ‘niet naar Afrika exporteren’. Er kan vraag zijn naar precies die kleding in Afrika, maar nee, we kunnen wat we van het merk hebben ingezameld niet exporteren vanwege die beperking.”

Een deel van wat niet kan worden hergebruikt als tweedehands, gaat naar recycling – denim, wit textiel, vulmaterialen. Er is een speciale vraag naar niet-herbruikbare kledingstukken met goede absorberende eigenschappen, die in een andere sector worden gebruikt. TexCycle snijdt deze in stukken van specifieke afmetingen, sorteert ze op kleur en verpakt ze in pakketten van tien kilogram. Deze worden onder andere gebruikt door de scheepswerf in Varna, de auto-industrie en garages. “Zij hebben grote hoeveelheden van deze gerecyclede poetslappen nodig. Het is beter voor het milieu om deze te gebruiken dan nieuwe te produceren, maar het is niet het meest glamoureuze recyclingverhaal.”

Kleding en textiel die absoluut niet hergebruikt, herbestemd, gerecycled of geüpcycled kunnen worden – ongeveer 15 procent – gaan naar ‘energieterugwinning’. Dit betekent dat ze worden verbrand, waarbij de energie wordt teruggewonnen, bijvoorbeeld in een cementfabriek in de buurt van Varna. “Het is niet de beste oplossing, maar nog steeds beter dan storten,” zegt Zheleva. “Uiteindelijk ligt het niet aan ons wat gerecycled kan worden en wat niet. Het ligt aan het ontwerp van het product.”

Concurrentie uit China vernietigt marges

Andere problemen waarmee de tweedehandsmarkt wordt geconfronteerd, zijn de krimpende marges op tweedehandskleding. “Zelfs op de lokale markt, want Oost-Europa heeft een lange geschiedenis als tweedehandsmarkt. Dit betekent dat tweedehands altijd populair was om economische redenen, en ook omdat bepaalde merken niet nieuw verkrijgbaar waren. Nu zien we helaas dat deze markt krimpt. We denken dat de belangrijkste reden hiervoor bedrijven als Shein en Temu zijn. Door hun lage prijzen zijn artikelen in tweedehandswinkels duurder dan nieuwe artikelen. In Bulgarije kun je nieuwe items van Shein en Temu kopen voor, laten we zeggen, een of twee euro, terwijl ze in de tweedehandswinkels twee of drie euro kosten,” klaagt Zheleva.

“De impact voelen we al in onze eigen distributiecentra. Mensen kopen bij ons geen T-shirts en jurken meer, de meest typische artikelen van Shein. Vroeger was er veel vraag naar deze categorieën. We hebben geprobeerd dit lokaal aan te kaarten bij de autoriteiten. Zij zeiden echter dat het niet hun bevoegdheid is, omdat het merendeel van de pakketten van Chinese online platforms via grotere markten zoals Duitsland, Nederland, Polen en Frankrijk binnenkomt. De Europese Commissie heeft aangekondigd dat ze maatregelen plant om de de-minimisregel af te schaffen, aangezien er momenteel op bestellingen onder de 150 euro niet eens belasting wordt betaald.”

“We grappen dat zelfs onze sorteerders bij Shein kopen. Het is betaalbaar, het is modieus, je kunt het ze niet kwalijk nemen,” zegt Zheleva. “Mensen hebben de behoefte om zich uit te drukken via hun kleding. We willen stijlvol zijn, we willen iets nieuws dragen, maar er moet een betere manier zijn. Het item hoeft niet nieuw te zijn, je hoeft het niet te bezitten. Ik denk dat het model moet veranderen, mode moet circulairder worden. Als ik vandaag een shirt draag, kan iemand anders het morgen dragen.”

Voor haar ligt de oplossing in het voorlichten van mensen over de gevolgen van hun aankoopbeslissingen. Daarom plant TexCycle een evenement voor het publiek in het stadscentrum van Varna. Met verschillende evenementen en interactieve tools moeten zowel kinderen als volwassenen op een speelse manier bewust worden gemaakt.

Fast fashion en ultra-fast fashion leiden tot een ander probleem: de dalende kwaliteit van kledingstukken. “Dat is tegenwoordig een veelgehoorde klacht, de goedkope grondstoffen en het besparen op alle mogelijke manieren,” bevestigt Zheleva. “Dit vormt een probleem voor aanbieders van circulaire textieldiensten zoals TexCycle. Hergebruik is de meest kosteneffectieve en milieuvriendelijke methode om met afgedankte kleding om te gaan. Een lagere kwaliteit vermindert echter de levensduur – en dus de herbruikbaarheid – van de artikelen en hun totale waarde.”

Het upcycling-atelier

Voor de artikelen die van goede kwaliteit zijn, maar om de een of andere reden de groothandel niet hebben gehaald, is er het eigen reparatie- en upcycling-atelier. Hier worden dure of hoogwaardige artikelen gerepareerd en vervolgens doorverkocht. Of ze worden verwerkt tot jassen en tassen die zijn geüpcycled uit verschillende items. Hier belanden ook de ritsen en knopen uit de sortering – alles wordt hergebruikt.

“Het is een klein project,” zegt Zheleva over de upcycling-onderneming. “Het gaat meer om bewustwording, door iets moois te maken van textielafval en kledingstukken,” voegt ze toe.

Het textiel-naar-textiel recyclingproces

Een paar honderd meter van de sorteerfaciliteit bevindt zich de mechanische recyclinginstallatie. “Vier jaar geleden besloten we te investeren in recycling. We hebben de technologie besteld en zijn pilotprojecten gestart. We zitten nog in de leerfase, maar financieel is het moeilijk,” vertelt Zheleva.

“Omdat de tweedehandshandel het financieel zwaar heeft, kan deze de verliezen van de recycling niet dekken. Persoonlijk geloof ik natuurlijk in recycling. We doen ons best om met spinnerijen en non-woven fabrikanten te praten om manieren te vinden om deze activiteit voort te zetten. Maar helaas zijn er ook geen overheidssubsidies,” klaagt de recycling-enthousiasteling.

“Die zouden er wel moeten zijn, want dit is toekomstbestendig en het werk dat we doen is belangrijk. In Nederland bijvoorbeeld subsidieert het UPV-systeem (Uitgebreide Producentenverantwoordelijkheid) voornamelijk lokale sorteer- en inzamelbedrijven. We hebben met enkele mensen gesproken die van plan zijn de subsidies voor iedereen uit te breiden. Het is een beetje vreemd dat we subsidies uit Nederland kunnen krijgen, maar niet van hier. We worden ook ondersteund door de branchevereniging, we zijn lid van EURIC, de European Association of Recyclers. Maar die financiering is meer bedoeld voor zachte maatregelen zoals beleidsvorming, niet voor apparatuur. Elke investering in apparatuur is voor eigen rekening,” legt Zheleva uit.

Ongeveer tien procent van de geïmporteerde materialen gaat naar de recyclinginstallatie. Voornamelijk wit of ongeverfd katoen is ideaal voor vezel-naar-vezel recycling. TexCycle voert echter ook proeven uit met het spinnen van kleding van katoen-polyester of polykatoen. “De resultaten waren redelijk goed, zelfs na het oververven, maar het was alleen op projectbasis,” zegt Zheleva.

De prijsstelling is ook een probleem. “Vanmorgen hadden we een gesprek met een spinnerij uit Spanje. Ze gaven ons zeer goede feedback over de kwaliteit, maar de prijs wordt een probleem. Als we dit model hanteren, daalt de capaciteit van de lijn van één ton naar ongeveer 400 kilogram. Dan stijgen de kosten, waardoor het te duur wordt,” rapporteert Zheleva.

Ze stelt voor dat merken en spinnerijen gekleurde polykatoenvezels een kans moeten geven. “In sommige projecten sorteren we niet op specifieke kleuren, maar alleen op lichte en donkere tinten. Uiteindelijk krijg je geen perfecte kleur, een soort grijsachtig blauw, maar dat zou ook een nieuwe trend kunnen worden. Het hangt er maar net vanaf hoe je het op de markt brengt. Denk bijvoorbeeld aan het eerste gerecyclede papier, dat zag er behoorlijk lelijk uit. Maar nu ziet het er beter uit, bijna niet meer te onderscheiden van nieuw papier,” legt Zheleva uit.

“We hopen op de ESPR, de Ecodesign for Sustainable Products Regulation. Deze verordening is bedoeld om de duurzaamheid van producten op de EU-markt aanzienlijk te verbeteren door hun circulariteit, energie-efficiëntie, recycleerbaarheid en duurzaamheid te verhogen. Met veranderingen direct in het ontwerp van de kleding en een toename van het gerecyclede aandeel, zou de vraag naar textiel-naar-textiel recycling moeten stijgen. De wetgeving wijst in de goede richting.”

Ook Turkije, met zijn spinnerijen op slechts een paar honderd kilometer afstand, speelt hier geen rol. Bureaucratische hindernissen en wettelijke beperkingen verhinderen de export van gerecyclede vezels van Bulgarije naar Turkije.

De duurzaamheidsexpert bevestigt dat er grote belangstelling is voor de fabriek van potentiële klanten uit Europa, die langskomen voor rondleidingen. Maar niemand lijkt de eerste stap te willen zetten. “Mijn gevoel is dat iedereen wacht tot er iets gebeurt. Wij hebben besloten te investeren, maar hebben op dit moment geen stabiele markt, wat een beetje stressvol is,” geeft Zheleva toe.

Een ander probleem zijn merken die zich verschuilen achter complexe toeleveringsketens. “Sommige merken waarmee we werken, maken gebruik van naaiateliers in Bulgarije. We hebben aangeboden contact met hen op te nemen om hun afval over te nemen. Maar de merken trekken zich er niets van aan, ze zeggen: ‘ze zijn niet direct van ons, ze zijn geen Tier 2 of 3’. Dat is het standaardexcuses, niemand neemt verantwoordelijkheid. Uiteindelijk moet je verantwoordelijkheid nemen; als inkoper heb je zeker invloed. Natuurlijk zijn er ook positieve voorbeelden op dit gebied. Sommige merken hebben besloten hun toeleveringsketens echt te controleren en hebben hen gevraagd hun productieafval te scheiden, waarvoor ze zelfs iets meer betalen,” bevestigt Zheleva.

Vanaf 1 januari volgend jaar voert Bulgarije de euro in als officiële munteenheid en schaft het de lev af. Voor Zheleva is dat geen reden tot zorg. “We zitten al jaren in een currency board en zijn gekoppeld aan de euro. Er zullen enkele bureaucratische veranderingen zijn, zoals het aanpassen van onze software, facturering en geldautomaten, maar ik verwacht geen problemen. Uiteindelijk zijn we een zeer import- en exportgericht bedrijf. Onze belangrijkste leveranciers betalen al jaren in euro, sommigen in Amerikaanse dollar. Ik denk dat het op de lange termijn de zaken gemakkelijker zal maken om binnen Europa maar één munteenheid te hebben.

TexCycle hanteert een opendeurbeleid. Dit betekent dat alle geïnteresseerden de faciliteiten kunnen komen bezichtigen. Voor Zheleva is voorlichting de sleutel: “Mensen zien de containers, ze zien de tweedehandswinkels, maar ze hebben geen idee wat er daartussen gebeurt. Dat willen we veranderen. Wanneer mensen het sorteercentrum bezoeken, zijn ze altijd verbaasd. Niemand staat er echt bij stil wat er binnen gebeurt. De reacties vind ik erg interessant. We willen de realiteit laten zien en mensen helpen bij hun beslissing om kleding te doneren. Als TexCycle doneren we ook aan enkele ngo's, maar die hebben op specifieke momenten specifieke soorten kleding nodig. Meestal worden we niet gevraagd om kleding te brengen, maar juist om kleding bij hen op te halen omdat ze worden overspoeld met onbruikbare spullen. Dat is iets wat we proberen uit te leggen: hoe je verantwoord doneert.”

Dit artikel is in het Nederlands vertaald met behulp van een AI-tool.

FashionUnited gebruikt AI taaltools om het vertalen van (nieuws)artikelen te versnellen en de vertalingen te proeflezen om het eindresultaat te verbeteren. Dit bespaart onze menselijke journalisten tijd die ze kunnen besteden aan onderzoek en het schrijven van eigen artikelen. Artikelen die met behulp van AI zijn vertaald, worden gecontroleerd en geredigeerd door een menselijke bureauredacteur voordat ze online gaan. Als je vragen of opmerkingen hebt over dit proces, stuur dan een e-mail naar info@fashionunited.com.