Moet PFAS in de mode-industrie verbannen worden?

Doen jouw favoriete regenjas, wandelschoenen of ondergoed meer kwaad dan je lief is? Wanneer we ons ‘s ochtends aankleden, denken we meestal niet na over de chemicaliën die in onze kleding verstopt zitten. Maar er zijn potentieel schadelijke chemicaliën aanwezig in de kleding die we elke dag dragen: van waterdichte jassen tot voedselverpakkingen en anti-aanbak pannen: PFAS.

PFAS staat voor poly- en perfluoralkylstoffen en zijn een grote groep van synthetische chemicaliën die onder andere over koolstof-fluor-bindingen beschikken: dat is een van de meest chemische bindingen in de organische scheikunde. En net zoals Covid-19, verspreiden ze op een alarmerend tempo. Ze worden overal gevonden: van het water dat we drinken tot de grond waar we op leven, in ons voedsel en zelfs in ons bloed. PFAS spreiden zich zo snel uit dat een groep van internationale wetenschappers, die ondersteund worden door de REACH Regulatie (die consumenten en het milieu wil beschermen door vroege en verbeterde identificatie van chemicaliën), oproepen tot restricties van het produceren en gebruiken van alle PFAS in de Europese Unie.

PFAS: de donkere kant van de mode-industrie

Maar PFAS verbannen is een stuk makkelijker gezegd dan gedaan. De groep van ongeveer vijfduizend chemicaliën wordt gebruikt door een groot aantal industrieën, van voedsel tot mode, cosmetica en landbouw. PFAS is uitgevonden in de jaren ‘50 en worden gemengd in een combinatie van materialen en textielen om een beschermlaag te creëren. Het gaat erg lang mee en wordt gebruikt door kledingmerken om te garanderen dat je jas droog blijft en je schoenen niet vies worden. Merken van The North Face tot Patagonia en Wolverine, gebruiken PFAS in hun Durable Water Repellent (DWR) behandeling om natte kleding te voorkomen.

Maar PFAS gaan zo lang mee, dat ze bestand zijn tegen degradatie en door de jaren heen opstapelen. Een enkele koolstof-fluor-binding is zo sterk dat het niet zomaar uit elkaar kan worden getrokken. “Zodra PFAS zijn uitgestoten, hetzij tijdens productie, productgebruik of verwijdering, is het ontzettend moeilijk om ze uit het milieu te verwijderen,” legt Steffen Schellenberger, PhD Materials en Production Research bij RISE (Research Institute of Sweden) aan FashionUnited uit. “Omdat ze zich over de hele planeet hebben verspreid, kun je ze overal vinden, zelfs in zeer afgelegen gebieden.”

‘Forever chemicaliën’ in alles: van je regenjas tot je bloed

Er zijn niveaus van PFAS in grondwater over de hele wereld gevonden, van de Verenigde Staten tot Groot-Britannië en Nederland, waardoor ze de bijnaam ‘forever chemicaliën’ hebben gekregen. Er wordt bovendien zelfs aangenomen dat PFAS worden aangetroffen in het bloed van bijna elk levend wezen op de planeet. Overal waar wetenschappers hebben getest op de aanwezigheid van PFAS, hebben ze het gevonden: in het bloed of de vitale organen van mensen maar ook zalm en ijsberen. In het verleden hebben onderzoeken aangetoond dat verschillende van de langere keten PFAS, bekend als perfluoroctaanzuur (PFOA), kunnen werken als hormoonontregelende verbindingen en interfereren met de natuurlijke hormonen in ons lichaam, wat een reeks gezondheidsproblemen kan veroorzaken. Zoals diabetes type 2, immuunstoornissen en een slechte cardiovasculaire gezondheid.

Wat nog zorgwekkender is, is dat van sommige PFOA’s ook bekend is dat ze kankerverwekkend zijn, wat blijkt uit een grootschalige studie uitgevoerd in Ohio onder inwoners en werknemers van chemie fabrikant DuPont. De studie, die ontstond na de class action-rechtszaak uit 2001 die de basis vormde voor de film ‘Dark Waters’ in 2019, toonde aan dat er een ‘plausibel verband’ was tussen langdurige blootstelling aan deze chemicaliën en een verhoogd risico op verschillende soorten kanker. Hoe hoger het niveau van PFAS, hoe groter het risico op het ontwikkelen van deze problemen wordt.

Mode-industrie verbonden aan “ ‘s werelds grootste hoeveelheid” aan PFAS

Helaas werden enkele van ‘s werelds hoogste niveaus van PFAS gevonden in het grondwater van een Chinese fabriek die PFAS-verbindingen voor textielproductie produceert. Recent onderzoek van de Noorse niet-gouvernementele organisatie (ngo) Future in Our Hands heeft de verwoestende impact die blootstelling aan hoge niveaus van PFOA op de gezondheid van fabriekswerkers aangetoond. Fabrieksarbeiders en bewoners van het gebied van fabrieken leden aan verminderde longcapaciteit, hormonale problemen en meer, na blootstelling aan PFOA via de bodem, het water en de werkplek. Gezien de milieu- en gezondheidsproblemen die verband houden met PFAS, is het moeilijk te begrijpen waarom ze nog steeds zo veel worden gebruikt in de mode-industrie. Maar er zou een terugslag kunnen ontstaan ​​over het gebruik van PFAS.

Eerder dit jaar kwam ondergoed start-up Thinx onder vuur te liggen nadat het werd beschuldigd van het gebruik van PFAS in hun producten na een test door de Sierra Club. CEO Maria Molland ontkende de claim en bood verschillende testresultaten van derden aan om hun beweringen te ondersteunen, maar hun imago kreeg nog steeds een klap. Toenemend bewustzijn van de risico’s en problemen van PFAS hebben ertoe geleid dat veel kledingmerken en outdoormerken zoals The North Face en Patagonia hebben beloofd PFAS geleidelijk uit hun collecties te schrappen voor veiligere, niet-gefluoreerde alternatieven. Andere modemerken, zoals de Zweedse gigant H&M, gaan nog een stap verder door hun krachten te bundelen met de ngo ChemSec om op te roepen tot stopzetting van het gebruik van PFAS in de mode-industrie.

Een alternatief voor PFAS in de mode?

“We maken nu al een paar seizoenen de overstap naar een niet-PFAS DWR en zijn toegewijd aan het bevorderen van onze PFAS-vrije kleding voor al onze topproducten”, zegt Jack Ibbetson, PR Manager, EMEA voor The North Face. Een positieve stap vanuit de industrie, gezien het feit dat PFOA en PFOA-gerelateerde verbindingen sinds 4 juli 2020 in de EU zijn verboden, en PFAS met een korte keten, bekend als perfluoroctaansulfonaten (perfluoroctaansulfonzuur) (PFOS), al meer dan tien jaar verboden zijn. In de Verenigde Staten, zijn zowel PFOS als PFOA grotendeels afgebouwd op grond van een vrijwillige overeenkomst tussen acht grote chemische fabrikanten, waaronder DuPont. Deze verbindingen circuleren echter nog steeds door het hele land via import, samen met de nieuwere, niet-gefluoreerde en niet-fluor koolstof-gebaseerde alternatieven die door merken worden gebruikt.

Een deel van de reden waarom sommige merken niet honderd procent PFAS-vrij zijn geworden, houdt verband met het gebrek aan eigenschappen van sommige niet-gefluoreerde DWR-alternatieven, vooral als het gaat om textiel en stoffen. Hoewel er verschillende niet-gefluoreerde verbindingen op de markt zijn, bieden de meeste slechts één eigenschap, zoals waterafstotendheid, maar geen vlekafstotendheid. Voor veel outdoormerken is het hebben van water-, vuil- en olieafstotende of resistente kleding een cruciaal onderdeel van hun collecties. Tegenwoordig maken veel merken reclame voor hun PFAS-vrije producten met een aparte tag, maar er is nog geen industriebrede certificering of label.

De transitie van alle PFAS met lange ketens uit de mode-industrie

Een ander probleem met sommige niet-gefluoreerde DWR-alternatieven is dat ze de levensduur van producten kunnen verkorten. “Ze verminderen de duurzaamheid van de materialen”, zegt Schellenberger, aangezien ze gebaseerd zijn op een ander type chemische verbindingen zoals paraffine, siliconen of polyurethaan. Voor merken als Patagonia, The North Face en Columbia, die trots zijn op het creëren van duurzame outdoorkleding, is dit geen ideale optie. Tot op heden moeten de unieke eigenschappen en het prestatieniveau bereikt door het gebruik van PFAS op textiel nog worden geëvenaard door een niet-gefluoreerd of niet-fluorkoolstof-gebaseerd alternatief.

Zowel The North Face als Patagonia hebben alle PFAS met lange ketens in hun outdoor- en kledingproducten overgezet naar PFAS met een korte keten en hebben zorgvuldig “betreurenswaardige vervangingen” vermeden. Maar sommige van deze alternatieven, zoals GenX, zijn mogelijk net zo schadelijk als hun oorspronkelijke tegenhangers. “PFAS met een korte keten, zoals PFHxA, PFHxS of PFBA, zijn persistent en mogelijk ook schadelijk voor de menselijke gezondheid”, zegt Manfred Santen, Detox Campaigner voor Greenpeace Duitsland. De Detox-campagne, die enkele jaren geleden door de ngo is gestart, werkt samen met meer dan 80 modemerken over de hele wereld om het gebruik van gevaarlijke chemicaliën in de industrie te minimaliseren. Maar er moet nog veel gebeuren als het om PFAS gaat. Onderzoeken in de EU hebben aangetoond dat PFOS ook een risico voor mensen vormt, ondanks dat het voor een kortere tijd in ons bloed blijft.

Zijn PFAS met een korte keten veiliger?

Naast de mogelijke gezondheidsproblemen zijn er grotere hoeveelheden PFOS nodig om het gewenste effect te creëren. “Toen de mode-industrie PFAS met een lange keten begon te vervangen door PFAS met een korte keten, bleek dat er vaak een grotere hoeveelheid van deze chemicaliën nodig was om de gewenste resultaten te bereiken”, voegt Santen toe. Andere niet-gefluoreerde alternatieven kunnen ook een risico vormen. “Sommige niet-gefluoreerde DWR’s, bijvoorbeeld die op basis van siliciumpolymeren, kunnen ook problematische stoffen in het milieu afgeven”, benadrukt Schellenberger. “Het lot van (DWR) chemicaliën in het milieu is erg complex. Stoffen kunnen biologisch afbreekbaar zijn, maar kunnen giftige tussenproducten vormen in het afbraakproces.”

Helaas lijkt er geen makkelijke oplossing te zijn als het gaat om het gebruik van PFAS in de mode-industrie. Veel wetenschappers beweren dat PFAS het gevaarlijkst zijn wanneer ze worden geconsumeerd in voedsel of drank, of worden ingeademd, en dat de niveaus van PFAS die aanwezig zijn in artikelen zoals regenjassen en schoenen geen onmiddellijke bedreiging vormen. Maar PFAS komen langzaam vrij in het milieu tijdens het gebruik, wassen en verwijderen van onze kleding, wat op zijn beurt bijdraagt ​​aan de ophoping van PFAS in het milieu. Naarmate er meer onderzoeken verschijnen over de gevaren die verbonden zijn aan voortdurende blootstelling en opbouw van PFAS, zoals een groter risico om erg ziek te worden van Covid-19, kunnen strengere voorschriften veel eerder worden geïmplementeerd.

Dit artikel is eerder verschenen op FashionUnited.UK, vervolgens vertaald en bewerkt naar het Nederlands door Georgia Oost.

Beeld: Gabe Pierce via Unsplash